(nil): Nikos Sarantakos (sarant(@)pt.lu)
Ημερομηνία: Δευ 02 Απρ 2001 - 16:37:45 EEST
- Μηνύματα ταξινομημένα ανά: [ ημερομηνία ] [ thread ] [ θέμα ] [ συγγραφέα ] [ Επισυναπτόμενο ]
- Mail ενέργειες: [ Απάντησε σε αυτό το μήνυμα ] [ Στείλε ενα καινούριο μήνυμα ]
Με κάλεσε ο φίλτατος Αρχιμήδης να διαλευκάνω την ετυμολογία της
λέξης άμπακος, αν και θα το είχα κάνει και ακάλεστος, επειδή η
λέξη αυτή τυχαίνει να ακουμπάει σε δύο από τις μεγάλες αγάπες
μου περί τα γλωσσικά, τα αντιδάνεια και τις παροιμιώδεις εκφράσεις.
Προειδοποίηση: ακολουθεί σεντόνι, και μάλιστα χωρίς ανέκδοτο στο
τέλος, οπότε όποιος θέλει μπορεί να σβήσει το μήνυμα, γνωρίζοντας
ότι αυτά που έγραψε ο Παναγιώτης ο Περράκης είναι ολόσωστα
και μπορεί κάλλιστα να αρκεστεί σε αυτά.
Για όσους θέλουν περισσότερες λεπτομέρειες.
Αβαξ ήταν η πινακίδα που είχαν οι αρχαίοι για να κάνουν μαθηματικές
πράξεις και πρόχειρους υπολογισμούς.
Για την ετυμολογία της αρχαίας λέξης άβαξ δεν υπάρχει ομόφωνα δεκτή
εξήγηση. Εχει προταθεί το εβραϊκό abaq = σκόνη, επειδή συχνά οι πινακίδες
αυτές ήταν σκεπασμένες με άμμο, και χαράζοντας την άμμο με το
δάχτυλο ή μ' ένα ξυλαράκι έκαναν πρόχειρα γεωμετρικά σχήματα. Αλλά
οι περισσότεροι δεν δέχονται την εξήγηση αυτή.
Τέλος πάντων, η αρχαία λέξη περνάει από παλιά στα λατινικά και όπως
συχνά συμβαίνει περνάει με τη γενική της πτώση (άβαξ-άβακος) ως
abacus. Από εκεί στα ιταλικά, abbaco, αλλά η σημασία έχει πλέον
διευρυνθεί. Δεν σημαίνει μόνο την πλάκα/πινακίδα για πρόχειρες
αριθμητικές πράξεις, αλλά και το αριθμητήριο, και (επέκταση)
την ίδια την τέχνη των αριθμητικών υπολογισμών, την πρακτική
αριθμητική που λέγαμε παλιά, και σημαίνει επίσης και τα βιβλία
πρακτικής αριθμητικής που κυκλοφορούσαν. Βρισκόμαστε τώρα
στον 16ο με 17ο αιώνα.
Με όλες αυτές τις σημασίες, η λέξη επανακάμπτει στα ελληνικά,
ως άμπακος/άμπακας. Ετσι, αποτελεί αντιδάνειο, αφού στην
αφετηρία της ετυμολογικής διαδρομής της υπάρχει άλλη ελληνική
λέξη.
Διαφημιστικό διάλειμμα: λίγα περισσότερα για τα αντιδάνεια,
στις σελίδες μου
http://members.tripod.com/~sarant_2/antidaneia.html
Συνεχίζουμε την εκπομπή μας με το παροιμιακό μέρος. Πώς βγήκε
η φράση "έφαγε τον άμπακο;"
Λοιπόν, είπαμε ότι η λέξη άμπακος σήμαινε διάφορα βιβλία
πρακτικής αριθμητικής. Χαρακτηριστικά, άμπακος ονομάστηκε το πρώτο
ελληνικό βιβλίο πρακτικής αριθμητικής, του Εμμ. Γλυνζωνίου,
που κυκλοφόρησε τον 18ο αιώνα και γνώρισε αλλεπάλληλες
εκδόσεις. Μέσα στην αμορφωσιά της
εποχής, το να ξέρει κανείς ανάγνωση ήταν ήδη κάτι σοβαρό.
Το να έχει επιπλέον μελετήσει ένα τόσο χοντρό βιβλίο, εθεωρείτο
το άπαν της σοφίας. Ο Μοισιόδαξ αφηγείται ένα διασκεδαστικό
επεισόδιο: κάποτε στην Πόλη, ένας μπακάλης λογομάχησε με
τον λόγιο Ευγένιο Βούλγαρι και τον προσκάλεσε σε "μονομαχία"
περί μαθηματικών και φιλοσοφίας. Κατέφθασε λοιπόν
κραδαίνοντας τον "άμπακο", το βιβλίο του Γλυνζωνίου, και
ελπίζοντας ότι με το όπλο αυτό θα κατατροπώσει τον
αντίπαλό του!
Ετσι, φτιάχνεται η έκφαση "ξέρει τον άμπακο", δηλ. ξέρει
πάρα πολλά, την οποία αποδελτιώνει ο Πολίτης
στις Παροιμίες του.
Χαρακτηριστικό είναι ότι στις Παροιμίες του Ν. Πολίτου,
που οι τέσσερις πρώτοι τόμοι τους κυκλοφόρησαν το 1901
και οι επόμενοι 20 παραμένουν ανέκδοτοι επί έναν αιώνα
προς δόξαν του ελληνικού πολιτισμού που δεν μπορεί
να διαθέσει το κόστος των ετήσιων μισθών ενός
καρεκλοκένταυρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για
να τυπώσει το έργο που μένει να το τρώει ο σκώρος,
ο Πολίτης λοιπόν *δεν* περιλαμβάνει στη συλλογή του
την έκφραση "έφαγε/ήπιε τον άμπακο", και για να μην
την περιλαμβάνει ο Πολίτης σημαίνει σχεδόν ασφαλώς
ότι η έκφραση δεν λεγόταν τότε.
Αρχικά λοιπόν έχουμε "ξέρει τον άμπακο". Στη συνέχεια
η λέξη άμπακος μετέπεσε στη σημασία του μεγάλου
πλήθους, έτσι ο Πολίτης αποδελτιώνει επίσης την έκφραση
"του έψαλε τον άμπακο" η οποία είναι συχνή στη
λογοτεχνια του τέλους του 19ου αιώνα. Την έχω αποδελτιώσει
επανειλημμένα στον Σουρή, π.χ.
"Καταλαλούν τον Κόντη μας, τον άμπακο του ψάλλουν" (1899)
Σήμερα θα λέγαμε "του έψαλε τον εξάψαλμο" ή "τον αναβαλλόμενο"
ή κάτι τέτοιο.
Από εκεί δεν είναι παρά ένα βηματάκι για να πει κάποιος
"έφαγε τον άμπακο" και "ήπιε τον άμπακο" δηλαδή "πάρα πολύ".
Πότε πρωτοειπώθηκε η φράση με αυτή τη σημασία; Δεν ξέρω
φυσικά. Την έχω αποδελτιώσει στον Καπετάν Μιχάλη του
Καζαντζάκη, αλλά προφανώς θα είναι παλιότερη. Πάντως,
η έκφραση δεν υπήρχε το 1900 (αλλιώς θα την είχε ο Πολίτης)
και σίγουρα υπήρχε το 1940.
Αν τώρα ο σκόρπιος ζητήσει τα ρέστα που έστειλα τόσο
μακρύ σεντόνι, τον παραπέμπω (για τον λογαριασμό...)
στον Αρχιμήδη που μου έδωσε την αφορμή.
νσ
--
Η Έβελυν (το ρομπότ της λίστας) γράφει :
Λένε ότι κάθε μέρα που ξημερώνει είναι η πρώτη μέρα της υπόλοιπης ζωής
σου. Έχουν δίκιο, εκτός και αν πρόκειται για την τελευταία σου μέρα.
(απο την ταινία "Αμερικάνικο Όνειρο")
________________________________________________________________________
Joke of the Day ... Ελληνική Λίστα Ανεκδότων
Newsgroup (Read-Only) news://news/grk.jokes
Πληροφορίες --> https://anekdota.duckdns.org/
Όλα τα ανέκδοτα στις web σελίδες της λίστας τώρα
και στα γύφτικα, σαλονικιότικα και κυπριακά!
________________________________________________________________________
- Επόμενο μήνυμα: Μπάμπης Δημόπουλος: "Ρούφα"
- Προηγούμενο μήνυμα: Archimidis Anagnostou: "ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΒΕΛΟΥΔΟ"
- Μηνύματα ταξινομημένα ανά: [ ημερομηνία ] [ thread ] [ θέμα ] [ συγγραφέα ] [ Επισυναπτόμενο ]
- Mail ενέργειες: [ Απάντησε σε αυτό το μήνυμα ] [ Στείλε ενα καινούριο μήνυμα ]