(nil): Nikos Tsekhs (ntsek(@)freemail.gr)
Ημερομηνία: Σαβ 19 Ιουν 2004 - 00:53:50 EEST

• Μηνύματα ταξινομημένα ανά: [ ημερομηνία ] [ thread ] [ θέμα ] [ συγγραφέα ] [ Επισυναπτόμενο ]
• Mail ενέργειες: [ Απάντησε σε αυτό το μήνυμα ] [ Στείλε ενα καινούριο μήνυμα ]

Πολύ κακώς ξαφνιάστηκε η υφήλιος με τις αποκαλύψεις για τα αμερικανικά
βασανιστήρια στο Ιράκ. Αν μη τι άλλο, οι επίσημες οδηγίες της CIA περί
"καταναγκαστικής ανάκρισης" των συλλαμβανόμενων "αντικειμένων", έχουν
αποχαρακτηριστεί εδώ κι εφτά ολόκληρα χρόνια.

Ενάμιση μήνα μετά την αποκάλυψη των συστηματικών βασανιστηρίων που
διαπράττονται από τον αμερικανικό στρατό και τους "συμβεβλημένους
ιδιώτες" της CIA στις ιρακινές φυλακές, μια "παράπλευρη διαρροή" από τα
αμερικανικά αρχεία μάς επιτρέπει να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα του
όλου συστήματος.

Πρόκειται για δύο αναλυτικές οδηγίες του Λάνγκλεϊ, σχετικά με τον τρόπο
διενέργειας των ανακρίσεων, που αποχαρακτηρίστηκαν το 1997 ύστερα από
επίμονες προσπάθειες δημοσιογράφων της εφημερίδας Baltimore Sun. Εδώ κι
ένα μήνα είναι προσπελάσιμες στο σύνολό τους, σε μορφή PDF, στο δικτυακό
τόπο του μη κυβερνητικού οργανισμού National Security Archive.

Το πρώτο ντοκουμέντο είναι ένα 128σέλιδο απόρρητο εγχειρίδιο, συνταγμένο
τον Ιούλιο του 1963, με τίτλο "Ανακρίσεις Αντικατασκοπίας"
(Counterintelligence Interrogation). Ως συντάκτης του φέρεται μια
μυστηριώδης ακροστοιχίδα (KUBARK), η οποία στην πραγματικότητα είναι ένα
από τα "υπηρεσιακά" ψευδώνυμα της CIA.

Η ύλη του καλύπτει όλη τη διαδικασία, από την προπαρασκευή της ανάκρισης
(ψυχογράφημα της "πηγής", συλλογή ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων,
προετοιμασία του χώρου) μέχρι τους δύο βασικούς τύπους ανακριτικής
διαδικασίας: "μη καταναγκαστική" (non coercive) και "καταναγκαστική"
(coercive).

Το αντίτυπο που δόθηκε στη δημοσιότητα έχει υποστεί συνολικά 48 μικρές ή
μεγάλες περικοπές, για λόγους "εθνικής ασφαλείας" και "προστασίας των
πηγών" της υπηρεσίας. Μεταξύ άλλων, έχουν απαλειφθεί 4 από τις 50
ερωτήσεις που κάθε ανακριτής οφείλει να θέτει (ως "υπενθύμιση") στον
εαυτό του, καθώς κι ένα μέρος της βιβλιογραφίας. Το κεφάλαιο ωστόσο που
ασχολείται με την "καταναγκαστική ανάκριση αντιστεκόμενων πηγών"
(σ.82-104), και θα μας απασχολήσει κατά κύριο λόγο εδώ, έχει
αποχαρακτηριστεί σχεδόν στο σύνολό του.

Το δεύτερο ντοκουμέντο απέχει από το πρώτο μια ολόκληρη δεκαετία, αλλά
στην ουσία το αντιγράφει. Ο τίτλος του είναι "Εκπαιδευτικό εγχειρίδιο
εκμετάλλευσης ανθρώπινων πόρων" (Human Resource Exploitation Training
Manual -1983) και χρησιμοποιήθηκε στη δεκαετία του '80 για την
εκπαίδευση ανακριτών από τις ίδιες τις ΗΠΑ ή από διάφορες "συμμαχικές"
χώρες (ανάμεσά τους, ουκ ολίγες τριτοκοσμικές δικτατορίες).

Το περιεχόμενό του αναπαράγει εκτενώς τις αντίστοιχες διατυπώσεις του
προηγούμενου εγχειριδίου. Τυπικά, πρόκειται για αντιγραφή του
αδιαβάθμητου "Project Χ" του αμερικανικού στρατού. Το τελευταίο αφορούσε
"την ανάπτυξη ενός εξαγώγιμου εκπαιδευτικού πακέτου συλλογής
πληροφοριών, για την παροχή σε λατινοαμερικανικές χώρες των τεχνικών
καταπολέμησης των εξεγέρσεων που μάθαμε στο Βιετνάμ" και, σύμφωνα με μια
έκθεση του 1991 προς τον τότε υπουργό Aμυνας Ντικ Τσένι, αντέγραφε σε
μεγάλο βαθμό το προϋπάρχον απόρρητο εγχειρίδιο FM 30-18. Μπορούμε εύλογα
να υποθέσουμε ότι αυτό το τελευταίο και το "KUBARK" του 1963
ταυτίζονται, εν όλω ή εν μέρει.

Με άλλα λόγια, βρισκόμαστε μπροστά στο "μητρικό" ντοκουμέντο που
καθόρισε την ανακριτική πολιτική των αμερικανικών υπηρεσιών (και των
δορυφόρων τους) για κάμποσες δεκαετίες. Οπως διαπιστώνουμε, παρά την
προσθήκη κάποιων (χειρόγραφων!) "διορθώσεων" μετά το ξέσπασμα του
σκανδάλου Ιράν-Κόντρας, οι βασικές συνταγές του εξακολουθούν λίγο πολύ
να εφαρμόζονται μέχρι σήμερα -κι όχι μόνο στο Ιράκ. Aρα, μάλλον δεν
χρειάζεται να περιμένουμε άλλα σαράντα χρόνια, μέχρις ότου
δημοσιοποιηθούν οι κανονισμοί του Αμπού Γκράιμπ και του Γκουαντανάμο,
για να καταλάβουμε πώς ακριβώς διεξάγεται ο παγκόσμιος
"αντιτρομοκρατικός" πόλεμος της κυβέρνησης Μπους!

Αποδόμηση προσωπικότητας

Τι ακριβώς προβλέπουν αυτά τα εγχειρίδια; Το πιο εντυπωσιακό, κατά τη
γνώμη μας, δεν είναι η εξουσιοδότηση προς τους ανακριτές για
χρησιμοποίηση βίας, προκειμένου να αποσπάσουν τις επιθυμητές ομολογίες
και καταθέσεις. Είναι η εξονυχιστική πρόβλεψη (και προετοιμασία) όλων
εκείνων των μικρολεπτομερειών που αποσκοπούν στο ψυχολογικό "σπάσιμο"
του "υπόπτου", από τη σύλληψή του μέχρι την ολοκλήρωση της ανάκρισης.

Διαβάζοντας τις υπηρεσιακές οδηγίες, διαπιστώνεις πως η φωτογραφημένη
φρικαλεότητα των κατοχικών φυλακών του Ιράκ δεν είναι καθόλου τυχαία,
ούτε απλό υποπροϊόν μιας κτηνώδους αποικιακής εκστρατείας. Τα πάντα
είναι μελετημένα, έτσι ώστε το πρώτο θύμα να είναι η ανθρώπινη
αξιοπρέπεια και υπόσταση των συλληφθέντων.

Ας πάρουμε τα πράγματα απ' την αρχή. "Ο τρόπος και το τάιμινγκ της
σύλληψης μπορούν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στους σκοπούς του ανακριτή",
ξεκαθαρίζει το εγχειρίδιο του 1963. "Αυτό στο οποίο αποβλέπουμε, είναι
να εξασφαλίσουμε πως ο τρόπος της σύλληψης επιφέρει, ει δυνατόν, έκπληξη
κι όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διανοητική δυσφορία". Ο ύποπτος πρέπει να
συλληφθεί "σε στιγμή που το περιμένει ελάχιστα κι όταν η πνευματική και
φυσική αντίστασή του βρίσκεται στο ναδίρ". Ως ιδανικός χρόνος
υποδεικνύονται οι μεταμεσονύκτιες ώρες ή, εναλλακτικά, το βραδάκι (σ.85).

Ελέω λογοκρισίας, το πρώτο ντοκουμέντο δεν μας δίνει άλλες λεπτομέρειες.
Αυτό του 1983, ωστόσο, ξεκαθαρίζει ότι "είναι σημαντικό, αυτοί που
κάνουν τη σύλληψη να συμπεριφερθούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να
εντυπωσιάσουν το αντικείμενο με την αποτελεσματικότητά τους. Το
αντικείμενο πρέπει να αφυπνιστεί βάναυσα κι αμέσως να του δεθούν τα
μάτια και να του περαστούν χειροπέδες" (§ F1). Οι σκηνές των πάνοπλων
Ράμπο που μπουκάρουν νυχτιάτικα σε σπίτια, δένουν πισθάγκωνα και
κουκουλώνουν με τσουβάλια τους συλληφθέντες, δεν αποσκοπούν λοιπόν
μονάχα στην τρομοκράτηση των θεατών. Υλοποιούν, ταυτόχρονα, το πρώτο
στάδιο της ανακριτικής διαδικασίας.

Εξίσου καλά υπολογισμένα είναι όσα έπονται. Οι συλληφθέντες "πρέπει να
παραμείνουν σιωπηλοί όλη την ώρα. Δεν πρέπει ποτέ να τους επιτραπεί να
μιλήσουν μεταξύ τους". Το ίδιο και οι συλλαμβάνοντες, που "πρέπει να
έχουν εκπαιδευτεί να μιλάνε στους φυλακισμένους μονάχα όταν αυτό είναι
αναγκαίο" (§ F4). "Το αντικείμενο μεταφέρεται στις εγκαταστάσεις [της
ανάκρισης] με χειροπέδες και δεμένα τα μάτια, και πρέπει να παραμείνει
έτσι σε όλη τη διαδικασία" (§ F9). Μοναδική εξαίρεση προβλέπεται κατά τη
φωτογράφησή του -αλλά και τότε ακόμη, συνιστάται "προσοχή κατά την
απομάκρυνση του δεσίματος των ματιών" (§ F13).

Ακολουθεί γδύσιμο και ντους, με τα μάτια πάντα δεμένα. Κατόπιν, "στο
αντικείμενο παρέχεται εξονυχιστική ιατρική εξέταση, συμπεριλαμβανόμενων
όλων των κοιλοτήτων του σώματος, από το γιατρό ή το νοσοκόμο των
εγκαταστάσεων" (§ F14). Διαπιστώνουμε, έτσι, ότι ο Σαντάμ μάλλον την
έβγαλε φτηνά στον επικοινωνιακό εξευτελισμό του: το βίντεο που είδαμε
στις οθόνες μας, περιορίστηκε στην εξέταση της στοματικής του
"κοιλότητας" -και μόνον αυτής...

Το αποφασιστικό στάδιο για την αποδόμηση της προσωπικότητας του
κρατούμενου έρχεται αμέσως μετά. "Η συνθήκες κράτησης πρέπει να
ρυθμιστούν έτσι ώστε να ενισχυθεί στο αντικείμενο η αίσθηση ότι έχει
αποκοπεί από όσα γνωρίζει και του προκαλούν ασφάλεια, κι ότι έχει
καταβυθιστεί μέσα στο αλλόκοτο", εξηγεί το εγχειρίδιο του 1963. "Το
ζήτημα είναι ότι η αίσθηση ταυτότητας του ανθρώπου εξαρτάται από μια
συνέχεια όσον αφορά το περιβάλλον, τις συνήθειες, την εμφάνιση, τις
ενέργειες, τις σχέσεις του με τους άλλους κλπ. Η κράτηση επιτρέπει στον
ανακριτή να κόψει αυτούς τους δεσμούς" (σ.86).

Η αποκοπή ξεκινά με την εξωτερική εμφάνιση του συλληφθέντος: "Τα ρούχα
του αφαιρούνται αμέσως, επειδή ο οικείος ρουχισμός ενισχύει την
ταυτότητα και ως εκ τούτου την ικανότητα αντίστασης. Αν ο ανακρινόμενος
είναι ιδιαίτερα περήφανος ή καλοβαλμένος, ίσως είναι χρήσιμο να του
χορηγηθεί μια στολή που του πέφτει υπερβολικά μεγάλη και να μην του
δοθεί ζώνη, έτσι ώστε να χρειάζεται να κρατά με το χέρι τo παντελόνι
του" (σ.86).

Προβλεπόμενη είναι και η απουσία τουαλέτας στο χώρο κράτησης, ούτως ώστε
"το αντικείμενο να είναι υποχρεωμένο να ζητά, προκειμένου ν'
ανακουφιστεί. Θα πρέπει τότε να του δίνεται ένα δοχείο ή να συνοδεύεται
από τον φρουρό στο μπάνιο. Ο φρουρός στέκεται δίπλα του, όλη την ώρα που
βρίσκεται στο μπάνιο" (§ Ε27).

Πρόβλημα συνιστά, όμως, "η αντικατάσταση της μιας ρουτίνας με μiα άλλη",
που θα επέτρεπε την ανασυγκρότηση της προσωπικότητας του κρατούμενου σε
νέα βάση: "Η απάθεια μπορεί να είναι μια πολύ αποτελεσματική άμυνα στη
διάρκεια της ανάκρισης". Δουλειά του ανακριτή, συνεπώς, είναι ο "έλεγχος
του περιβάλλοντος" του "αντικειμένου", με "καθορισμό της δίαιτας, του
ύπνου και άλλων βασικών λειτουργιών" του με σκοπό τον
"αποπροσανατολισμό" του και τη "δημιουργία αισθημάτων φόβου κι
ανημπόριας" (σ.87).

Πονηρές εξομολογήσεις

Ειδικό κεφάλαιο -και μάλιστα αγρίως λογοκριμένο- είναι αφιερωμένο στην
εξονυχιστική εξέταση (screening) του ανακρινόμενου από ψυχολόγο ή άλλο
ειδικευμένο υπάλληλο της υπηρεσίας, πριν ξεκινήσει αυτή καθεαυτή η
ανάκριση. Σκοπός της προκαταρκτικής αυτής "συνέντευξης" είναι η
σκιαγράφηση της ψυχολογίας του θύματος, έτσι ώστε να αποκαλυφθούν τα
τρωτά σημεία του και να προβλεφθεί η παραπέρα στάση του: "Μια εκτίμηση
για το αν ο ανακρινόμενος θα είναι συνεργάσιμος ή ατίθασος είναι
ουσιώδης στο σχεδιασμό, γιατί πολύ διαφορετικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται
στο χειρισμό αυτών των δύο τύπων" (σ.33). Η συνέντευξη θεωρείται περιττή
μονάχα αν "η ανάκριση είναι ελάσσονος σημασίας ή ο ανακρινόμενος είναι
απόλυτα συνεργάσιμος" (σ.30).

Ενδιαφέρουσες είναι εδώ οι πρακτικές συμβουλές του εγχειριδίου: "Ο
εξεταστής ενδιαφέρεται να κάνει το αντικείμενο να μιλήσει για τον εαυτό
του. Αφ' ής στιγμής αρχίσει η ροή, ο εξεταστής πρέπει να προσπαθήσει να
μην την διακόπτει με ερωτήσεις, χειρονομίες ή άλλες διακοπές, μέχρις
ότου συγκεντρωθούν αρκετές πληροφορίες που να επιτρέπουν ένα χοντρικό
καθορισμό του ανθρώπινου τύπου. Το αντικείμενο είναι πιθανότερο να
μιλήσει ελεύθερα, αν οι τρόποι του εξεταστή είναι φιλικοί και
υπομονετικοί. [...] Η συμπαράταξη με το αντικείμενο εναντίον των εχθρών
του, και σχόλια όπως 'Αυτό ήταν άδικο. Δεν είχαν δικαίωμα να σου φερθούν
έτσι', θα προσθέσουν ψυχοσυναισθηματική επαφή και θα προωθήσουν
περαιτέρω αποκαλύψεις" (σ.32).

Οι πληροφορίες που ενδιαφέρουν δεν σχετίζονται με το αντικείμενο της
κύριας ανάκρισης, αλλά με τα βιώματα εκείνα που θεωρούνται καθοριστικά
για την προσωπικότητα του "αντικειμένου": παιδικά χρόνια, σχολικό κι
εργασιακό περιβάλλον, σχέση του με τους "ηγέτες της ομάδας". Και,
φυσικά, προσωπικές αδυναμίες: "Αν κάποιος απεχθάνεται τις κατσαρίδες",
εξηγεί χαρακτηριστικά στη Baltimore Sun (28.1.97) ένας λατινοαμερικάνος
στρατιωτικός που το 1983 παρακολούθησε αυτά τα σεμινάρια της CIA, "τότε
μπορεί να είναι πολύ πιο συνεργάσιμος αν υπάρχουν κατσαρίδες να
γυροφέρνουν μέσα στο δωμάτιό του".

Στην περίπτωση δε των ανδροκρατικών αραβικών κοινωνιών, υποθέτουμε
εμείς, τη θέση των κατσαρίδων μπορεί άνετα να πάρει ο σεξουαλικός
εξευτελισμός των (αρσενικών) κρατουμένων από τις στρατιωτίνες των ΗΠΑ...

Φόβος, εξασθένιση, πόνος

Εξαιρετικά μεγάλη σημασία, οι οδηγίες της CIA αποδίδουν στην
τρομοκράτηση του ανακρινόμενου. "Η απειλή καταναγκασμού συνήθως
εξασθενεί ή καταστρέφει την αντίσταση πολύ πιο αποτελεσματικά απ' ό,τι ο
ίδιος ο καταναγκασμός", σημειώνει χαρακτηριστικά το εγχειρίδιο του 1963
(σ.90). Με ιδιαίτερη έμφαση επισημαίνεται η ανάγκη ψυχραιμίας του
ανακριτή κατά τη διατύπωση των απειλών, αλλά και παροχής στον
ανακρινόμενο του αναγκαίου χρόνου για να το ξανασκεφτεί -και να υποκύψει
(σ.91). Εξίσου σημαντική θεωρείται η υποβολή μιας "λογικής δικαιολογίας"
γι' αυτή τη συνθηκολόγηση: "Η απειλή, όπως και όλες οι άλλες τεχνικές
καταναγκασμού, είναι κατεξοχήν αποτελεσματική όταν συνοδεύεται από την
υποβολή μιας διεξόδου από το δίλημμα, ένα εξορθολογισμό αποδεκτό από τον
ανακρινόμενο" (σ.91).

Το εγχειρίδιο του 1983 φροντίζει να ξεκαθαρίσει ότι, "αν το αντικείμενο
αρνείται να συμμορφωθεί μετά τη διατύπωση της απειλής, αυτή πρέπει να
πραγματοποιηθεί. Αν δεν πραγματοποιηθεί, τότε και οι επόμενες απειλές θα
αποδειχθούν αναποτελεσματικές" (§ L11). Και τα δύο συμφωνούν, πάντως,
ότι οι απειλές θανάτωσης είναι κατά κανόνα αντιπαραγωγικές: οι
ευαίσθητοι κρατούμενοι καταρρέουν ολοκληρωτικά, ενώ οι ψύχραιμοι απλώς
συνειδητοποιούν πως "αν σιωπήσουν για πάντα, τότε ο ανακριτής έχει
αποτύχει" (σ.92).

Η εξασθένιση του ανακρινόμενου συνιστά ένα άλλο κεφάλαιο της όλης
μεθοδολογίας. Τα εγχειρίδια απαριθμούν διάφορες τεχνικές (στέρηση ή
δραστική μείωση ύπνου και τροφής, υπερβολική ζέστη ή κρύο ή υγρασία,
παρατεταμένο στρίμωγμα ή καταπόνηση), με σκοπό την "πρόκληση φυσικής
αδυναμίας" που θα επιφέρει "μείωση της ψυχολογικής ικανότητας για
αντίσταση" (σ.92).

Κι εδώ, ωστόσο, η παραγωγικότητα της ανάκρισης απαιτεί ελεγχόμενη
δοσολογία και, το κυριότερο, εναλλαγές: "Γεύματα και ύπνος που
χορηγούνται ακανόνιστα, σε υπερβολικές ή ανεπαρκείς δόσεις, μετακινήσεις
που προκύπτουν με βάση ένα μη διακριτό μοντέλο, φυσιολογικά
αποπροσανατολίζουν έναν ανακρινόμενο και υπονομεύουν τη θέλησή του να
αντισταθεί πολύ πιο αποτελεσματικά απ' ό,τι μια παρατεταμένη στέρηση που
οδηγεί σε ατονία" (σ.93).

Ειδική αναφορά γίνεται, φυσικά, στα αποτελέσματα της απομόνωσης. Μετά
από αναλυτική επισκόπηση των σχετικών επιστημονικών πειραματισμών, το
πρώτο εγχειρίδιο καταλήγει σε σαφή συμπεράσματα-οδηγίες:

"1. Οσο πληρέστερα ο χώρος εγκλεισμού εξαφανίζει τα ερεθίσματα των
αισθητηρίων οργάνων, τόσο γρηγορότερα και βαθύτερα θα θιγεί ο
ανακρινόμενος. Αποτελέσματα που παράγονται μονάχα ύστερα από βδομάδες σ'
ένα κανονικό κελί, μπορούν να διπλασιαστούν μέσα σε ώρες ή μέρες σ' ένα
κελί που δεν έχει φως (ή έχει ασθενικό τεχνητό φως που ποτέ δεν
ποικίλλει), που είναι ηχομονωμένο, όπου οι μυρωδιές έχουν εξαφανιστεί,
κ.λπ. Ενα περιβάλλον ακόμη περισσότερο υποκείμενο σε έλεγχο, όπως μια
δεξαμενή νερού, είναι ακόμη πιο αποτελεσματικό.

2. Ενα πρώιμο αποτέλεσμα ενός τέτοιου περιβάλλοντος, είναι το άγχος.
Πόσο σύντομα εμφανίζεται και πόσο ισχυρό είναι, εξαρτάται από τα
ψυχολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου.

3. Ο ανακριτής μπορεί να επωφεληθεί από το άγχος του αντικειμένου. Οσο ο
ανακριτής συνδέεται στο μυαλό του αντικειμένου με την ανταμοιβή ενός
μειωμένου άγχους, την ανθρώπινη επαφή και δραστηριότητα με νόημα, και
συνεπώς με την παροχή ανακούφισης σε μια αυξανόμενη δυσφορία, ο
ανακριτής αποκτά έναν αγαθοεργό ρόλο.

4. Η στέρηση ερεθισμάτων στερεί το μυαλό του αντικειμένου από την επαφή
με τον εξωτερικό κόσμο και συνεπώς το εξαναγκάζει να στραφεί προς τον
εαυτό του. Την ίδια στιγμή, μια υπολογισμένη παροχή ερεθισμάτων κατά τη
διάρκεια της ανάκρισης κάνει το αντικείμενο που έχει καταπέσει να βλέπει
τον ανακριτή σαν μια πατρική μορφή. Το αποτέλεσμα, συνήθως, είναι η
ενίσχυση των τάσεων του αντικειμένου προς τη συμμόρφωση" (σ.93).

Τελευταίο στάδιο της "καταναγκαστικής ανάκρισης" αποτελεί ο καθεαυτό
βασανισμός -ο "πόνος", όπως επιγράφεται το σχετικό υποκεφάλαιο. Τα
εγχειρίδια απαξιούν ν' ασχοληθούν με τις τεχνικές λεπτομέρειες,
προτιμώντας να εστιάσουν την προσοχή τους στα στρατηγικά ερωτήματα: Σε
ποια φάση της ανάκρισης πρέπει να γίνουν τα βασανιστήρια; Ποιες είναι οι
ανεπιθύμητες παρενέργειές τους πάνω στην ποιότητα του τελικού προϊόντος;

Τελικό συμπέρασμα: παν μέτρον άριστον! Υπερβολικός βασανισμός του
"αντικειμένου" εμπεριέχει τον κίνδυνο ψευδούς ομολογίας του για να
γλιτώσει απ' τους πόνους (σ.94). Κάποιοι ανακρινόμενοι, πάλι, μπορεί να
διακατέχονται από μαζοχιστικές τάσεις (και να τη βρίσκουν) ή από
συμπλέγματα ενοχής, από τα οποία απαλλάσσονται με τον πόνο (σ.93-4). Ενα
τρίτο ενδεχόμενο είναι, άνθρωποι "με σημαντικό ηθικό ή διανοητικό
ανάστημα" να δουν στα βασανιστήρια "μια επιβεβαίωση της πεποίθησης ότι
βρίσκονται στα χέρια υποδεέστερων και η αποφασιστικότητά τους να μην
υποταχθούν να ενισχυθεί" (σ.94).

Ανοικτό παραμένει, τέλος, το ιδανικό τάιμινγκ του βασανισμού. Αν γίνει
μετά τις άλλες μεθόδους, προδίδει την αδυναμία του ανακριτή. Αν πάλι
προηγηθεί, ενδεχόμενη αποτυχία του προδιαγράφει την αποτυχία και των
υπόλοιπων μέσων (σ.95).

Υπνωση και νάρκωση

Ενα θέμα που απασχολεί εκτεταμένα το εγχειρίδιο του 1963, είναι αυτό της
ανάκρισης με ύπνωση ή της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών για την απόσπαση
ομολογίας (σ.95-100). Οι συντάκτες του εξετάζουν μία προς μία τις
σχετικές επιφυλάξεις των τότε επιστημόνων, με μια προφανή τάση
υποστήριξης αυτών των "επαναστατικών" μεθόδων.

Είκοσι χρόνια αργότερα, επικρατεί ένα πολύ πιο επιφυλακτικό κλίμα. "Η
φερεγγυότητα των απαντήσεων που δίνονται από ένα αντικείμενο σε
κατάσταση ύπνωσης είναι εξαιρετικά αμφίβολη", διαβάζουμε στο εγχειρίδιο
του 1983. "Οι απαντήσεις του βασίζονται συχνά στις υποδείξεις του
'εξεταστή' και είναι διαστρεβλωμένες ή κατασκευασμένες" (§ L13).
Ανάλογος προβληματισμός επικρατεί και για τις δυνατότητες της νάρκωσης:
"Δεν υπάρχει φάρμακο που μπορεί να εξαναγκάσει κάθε αντικείμενο να
αποκαλύψει όλες τις πληροφορίες που γνωρίζει" (§ L15).

Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι είναι περιττή κάθε προσπάθεια επηρεασμού
των ανακρινόμενων, έστω και με βάση ψευδή δεδομένα. Οι εκπαιδευτές της
CIA συνιστούν, αντίθετα, τη χρησιμοποίηση τεχνασμάτων όπως "το μαγικό
δωμάτιο" ή τα "εικονικά χάπια" (στην πραγματικότητα, αθώα ζάχαρη) που
δημιουργούν στα θύματα την εντύπωση ότι βρίσκονται κάτω από την επίδραση
υπνωτιστή ή ψυχοφαρμάκων. Η λειτουργία τους, και στις δύο περιπτώσεις,
"είναι να προκαλέσουν συνθηκολόγηση του αντικειμένου, να το κάνουν να
μετατοπιστεί από την αντίσταση στη συνεργασία", παρέχοντάς του "μια
δικαιολογία για τη συμμόρφωσή του, η οποία αποτελεί τη μοναδική οδό
διαφυγής από την καταθλιπτική κατάστασή του" (§ L16).

Σας θυμίζουν τίποτα όλα αυτά;

Ο επιστημονικός δάκτυλος

Μια ενδιαφέρουσα πλευρά των εγχειριδίων της CIA που παρουσιάζουμε εδώ
αφορά την επιστημονική τεκμηρίωση των ανακριτικών μεθόδων που
προτείνουν, με βάση τα πορίσματα της ιατρικής, της ψυχολογίας και των
κοινωνικών επιστημών. Ταυτόχρονα, στις σελίδες τους αποτυπώνεται με τον
πιο εύγλωττο τρόπο η διαπλοκή μιας μερίδας της επιστημονικής κοινότητας
με τους κατασταλτικούς μηχανισμούς του αμερικανικού κράτους και των κάθε
λογής συμμάχων του.

Οι παρατηρήσεις αυτές αφορούν κυρίως την "Ανάκριση Αντικατασκοπίας"
(1963), που χρησίμευσε ως πρότυπο και για τα μεταγενέστερα εγχειρίδια.
Οι συντάκτες της αναπτύσσουν ένα "δημιουργικό διάλογο" με κορυφαίους
επιστήμονες της εποχής και τα πορίσματά τους, εντοπίζοντας τρόπους
αξιοποίησής τους ή αντικρούοντας τις επιφυλάξεις τους για κάποιες
ανακριτικές μεθόδους (κυρίως την ύπνωση και τη νάρκωση).

"Η ανάκριση μιας ανθεκτικής πηγής που είναι επιτελικό στέλεχος ή μέλος
μιας υπηρεσίας του Παραπετάσματος ή μιας παράνομης κομμουνιστικής
οργάνωσης είναι ένα από τα πλέον απαιτητικά επαγγελματικά καθήκοντα",
εξηγεί η εισαγωγή του εγχειριδίου. "Ο ανακριτής χρειάζεται κάθε δυνατή
βοήθεια. Και μια κύρια πηγή βοήθειας σήμερα είναι τα επιστημονικά
πορίσματα. Είναι αλήθεια ότι οι αμερικανοί ψυχολόγοι έχουν αφιερώσει
κάπως περισσότερη προσοχή στις ανακριτικές τεχνικές των κομμουνιστών,
ιδιαίτερα στην 'πλύση εγκεφάλου', απ' ό,τι στις πρακτικές των ΗΠΑ.
Ωστόσο, έχουν διεξαγάγει επιστημονικές έρευνες πάνω σε πολλά αντικείμενα
που συνδέονται στενά με την ανάκριση: τις επιπτώσεις της εξασθένησης και
της απομόνωσης, τις αντιδράσεις στον πόνο και το φόβο, την ύπνωση και
την επαυξημένη υποβλητικότητα, τη νάρκωση, κ.λπ. Αυτή η δουλειά είναι
αρκετά συναφής και σημαντική, ώστε να μην είναι πλέον δυνατή η σοβαρή
συζήτηση περί ανάκρισης χωρίς αναφορά στις ψυχολογικές έρευνες που
διεξήχθησαν την τελευταία δεκαετία". Διευκρινίζεται, πάντως, ότι "έχει
καταβληθεί κάθε προσπάθεια, ώστε αυτά τα πορίσματα να μεταφράζονται στη
δική μας γλώσσα, αντί για την ορολογία που χρησιμοποιείται από τους
ψυχολόγους".

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αποδεικνύεται η μελέτη της παρατιθέμενης
βιβλιογραφίας (σ.110-22). Περιλαμβάνει συνολικά 46 τίτλους, με σχολιασμό
του περιεχομένου και των δυνατοτήτων αξιοποίησής τους από τον φιλομαθή
ανακριτή: υπηρεσιακά εγχειρίδια του αμερικανικού στρατού και της CIA,
βιβλία και άρθρα δημοσιευμένα στην υπηρεσιακή επιθεώρηση Studies of
Intelligence ή σε επιστημονικά περιοδικά (Public Opinion Quarterly,
Sociometry, International Journal of Psychoanalysis, Bulletin of the
N.Y. Academy of Medicine, κ.ά.).

Κατά τον αποχαρακτηρισμό του εγγράφου, κρίθηκε σκόπιμο να περαστούν με
μπλάνκο τα στοιχεία έξι από αυτές τις πηγές. Μιας έβδομης, πάλι, που
τιτλοφορείται "Ανάκριση" κι αποτελεί το περιεχόμενο μιας "ωριαίας
διάλεξης για το ζήτημα", έχουν απαλειφθεί τα πραγματικά στοιχεία του
(επισήμως "ανώνυμου") συγγραφέα. Πιθανότατα πρόκειται για επιστήμονα
υπεράνω πάσης υποψίας, που η αποκάλυψη της σχέσης του με τη CIA θα
ψιλοαμαύρωνε το βιογραφικό του.

Και η εναπομείνασα βιβλιογραφία παραμένει πάντως αρκετά διδακτική, όσον
αφορά τη σχέση "ιδιωτών" ερευνητών με το σκληρό πυρήνα των μυστικών
υπηρεσιών.

Μια "μελέτη για την ανάπτυξη βελτιωμένων τεχνικών ανάκρισης", π.χ.,
συντάχθηκε το 1959 από τον καθηγητή Αλμπερτ Μπίντερμαν, βάσει συμβολαίου
που ανατέθηκε στο "Γραφείο Ερευνας Κοινωνικών Επιστημών Α.Ε." (ιδιωτικό
ερευνητικό κέντρο συνδεδεμένο με το American University της Ουάσιγκτον).
"Οπως φαίνεται από τη συχνότητα των παραπομπών, αυτό το βιβλίο ήταν μια
από τις πιο χρήσιμες δουλειές που συμβουλευτήκαμε", σημειώνει ο
συγγραφέας του εγχειριδίου, εκτιμώντας ότι και οι περισσότεροι από τους
ανακριτές της υπηρεσίας θα μπορούσαν "να επωφεληθούν απ' αυτό".

Ο Μπίντερμαν ήταν ένας από τους επιφανέστερους κοινωνιολόγους,
πολιτικούς επιστήμονες και κοινωνιοψυχολόγους των μεταπολεμικών ΗΠΑ.
Υποθέτουμε, βέβαια, ότι στη δημόσια δραστηριότητά του θα εξόρκιζε με
αποτροπιασμό κάθε συσχετισμό της επιστημονικής του δουλειάς με συνταγές
βασανιστηρίων. Το διαπιστώνουμε και από τα επίσημα βιογραφικά που
δημοσιεύθηκαν, από τα ΜΜΕ και τις επιστημονικές ενώσεις των ΗΠΑ, την
επαύριο του θανάτου του (16.6.2003): επισήμως, ο εκλιπών ασχολούνταν
απλώς με τη "χειραγώγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς", τις ανακριτικές
τεχνικές των κομμουνιστών και τη στατιστική καταγραφή της
εγκληματικότητας...

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Tomas Blanton & Peter Kornbluch
"Prisoner abuse: Patterns from the Past" (National Security Archive
Electronic Briefing Book no 122,
http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB122/index.htm). Ηλεκτρονική
συλλογή ντοκουμέντων της CIA κι άλλων αμερικανικών υπηρεσιών, με θέμα
της "τεχνικές ανάκρισης". Ο βασικός κορμός της αποτελείται από τα
εγχειρίδια του 1963 και του 1983 που παρουσιάζουμε εδώ.

ΔΕΙΤΕ

Κώστα Γραβρά
"Κατάσταση πολιορκίας" (Etat de Siege) (1973). Εξαιρετικό πολιτικό
θρίλερ με θέμα την απαγωγή, ανάκριση κι εκτέλεση του Νταν Μιτριόνε,
εκπαιδευτή των λατινοαμερικανικών αστυνομιών στις σύγχρονες "τεχνικές
ανάκρισης" της CIA, από τους αντάρτες πόλης Τουπαμάρος της Ουρουγουάης
(1970). Το σενάριο της ταινίας, μαζί με τα σχετικά τεκμήρια της
πραγματικής υπόθεσης, έχει κυκλοφορήσει και στην Ελλάδα (Αθήναι 1974,
εκδ. Ευκλείδης).

Τζον Μάλκοβιτς
"Ο χορευτής του επάνω ορόφου" (The dancer upstairs) (2002).

Η σύγχρονη αντιτρομοκρατική οπτική για την εξάρθρωση του
παγκοσμιοποιημένου "εσωτερικού εχθρού". Θέμα της ταινίας, η καταδίωξη
και σύλληψη του ηγέτη των περουβιανών ανταρτών του μαοϊκού "Φωτεινού
Μονοπατού" -κατάλληλα μασκαρεμένου για τις ανάγκες της ταινίας, έτσι
ώστε ο "μαρξισμός λενινισμός" να συνδυάζεται με το θρησκευτικό (και
έμμεσα τον ισλαμικό) φονταμενταλισμό. Οι μέθοδοι των "αντιτρομοκρατών"
παρουσιάζονται σχεδόν αγγελικές, η δε επιτυχία τους αποδίδεται σ' έναν
συνδυασμό αστυνομικής ευφυΐας και υψηλής τεχνολογίας, που θυμίζει έντονα
την εγχώρια ημιεπίσημη εκδοχή σχετικά με την εξάρθρωση της 17Ν.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι, τέλος, η παρουσίαση της ταινίας του Γαβρά
"Κατάσταση πολιορκίας" (αντίγραφο της οποίας εντοπίζεται στη γιάφκα του
"αρχηγού"), σαν δείγμα της "προπαγάνδας των τρομοκρατών".

(Ελευθεροτυπία, 13/6/2004)
http://www.iospress.gr/ios2004/ios20040613a.htm

--
Η Έβελυν (Jokes-Robot(@)ceid.upatras.gr) γράφει :
Ήξερες ότι ...
Οι περισσότεροι λαοί είχαν θεοποιήσει τα ηφαίστεια: οι Έλληνες είχαν τον
Ήφαιστο, οι Ρωμαίοι τον Βουλκάνο, οι Πολυνήσιοι την πανέμορφη και οξύθυμη
θεά Πέλε και οι Ινδιάνοι τους θεούς Λάο και Σκελ.
________________________________________________________________________
          Joke of the Day ... Ελληνική Λίστα Ανεκδότων
             https://anekdota.duckdns.org
        ___ Η JotD βγαίνει σε Ελληνικά και Greeklish ___
________________________________________________________________________

• Επόμενο μήνυμα: Χρονοντούλαπο: "Επετειολόγιον 19 Ιουνίου"
• Προηγούμενο μήνυμα: dimnafpl(@)otenet.gr: "HUMAN RIGHTS"
• Μηνύματα ταξινομημένα ανά: [ ημερομηνία ] [ thread ] [ θέμα ] [ συγγραφέα ] [ Επισυναπτόμενο ]
• Mail ενέργειες: [ Απάντησε σε αυτό το μήνυμα ] [ Στείλε ενα καινούριο μήνυμα ]