(nil): Φέη (chiara2(@)geocities.com)
Ημερομηνία: Σαβ 27 Μαρ 1999 - 13:44:26 EET

• Μηνύματα ταξινομημένα ανά: [ ημερομηνία ] [ thread ] [ θέμα ] [ συγγραφέα ] [ Επισυναπτόμενο ]
• Mail ενέργειες: [ Απάντησε σε αυτό το μήνυμα ] [ Στείλε ενα καινούριο μήνυμα ]

Μέρη του σώματος:

Τα διάφορα μέρη του σώματος έχουν αποτελέσει το αντικείμενο πολλών

παροιμιών και παροιμιωδών φράσεων. Αυτές είναι εμπνευσμένες από την

κατασκευή, την εμφάνιση, τη λειτουργία, αλλά και τον συμβολισμό των

μερών του σώματος. Ο λαός δεν διστάζει ούτε να υιοθετήσει αναπόδεκτες

απόψεις, ούτε να πει τα πράγματα απερίφραστα. Είναι αυτονόητο ότι τα

εξωτερικά και ορατά μέρη χρησιμοποιούνται συχνότερα για την δημιουργία

των παροιμιών από ότι τα εσωτερικά μη ορατά όργανα, τα οποία όμως δεν

αγνοούνται.

ΑΥΤΙΑ.

Για να δηλωθεί η μεγαλύτερη αξιοπιστία αυτών που βλέπουμε παρά

αυτών που ακούμε λέγεται στην Κρήτη η παροιμία:

Πλια πιστά `ναι τα μάθια παρά τ' αυθιά.

Η φράση λέγεται και για να δηλώσει την μεγαλύτερη αξιοπιστία ενός

αυτόπτη παρά ενός αυτήκοου μάρτυρα ή πολύ περισσότερο μιας έστω και

διαδεδομένης φήμης.

ΑΦΑΛΟΣ.

Είναι ο ομφαλός, το κόψιμο του οποίου σηματοδοτεί την έναρξη

της ζωής. Το αφαλοκόψιμο κάνει η μαμή. Στην Κρήτη σε ζωηρά παιδιά λένε:

Διάλε κείνια που σ' αφαλόκοβγε

Επειδή δε ο αφαλός αλατίζεται και για λόγους αντισηψίας (όπως σε

διάφορα μέρη και ολόκληρο το σώμα) λένε και

Διάλε κείνια που σ' αλάτσιζε.

?Επί παιδαριευομένων? κατά τον Νικόλαο Πολίτη λέγεται από τους

Κεφαλλονίτες η φράση

Σου φαίνεται κι εκεί του κόψανε τ' αφάλι.

όπως δηλαδή κάνανε κι όταν αυτός ήταν μωρό.

Δεν ξέρω για ποιό λόγο ο Ρουμελιώτης μπάρμπα Γιώργος του θεάτρου σκιών

απειλεί με τη φράση

Θα σ' αφαλοκόψω

εννοώντας έναν άγριο ξυλοδαρμό.

Για κάποιον που γελά πολύ ή πολύ δυνατά λέγεται ότι

Λύθηκε ο αφαλός του από τα γέλια,

μια και θεωρείται ότι ο αφαλός "λύνεται".

ΒΥΖΙ.

Η παροιμία

Το βυζί είναι φλασκί κι ότι του βάλεις θα βγάλει

ξεκινά από εμπειρική γνώση για τις ανάγκες βελτιωμένης διατροφής των

θηλαζουσών. Λέγεται για κάθε περίπτωση, όπου το αποτέλεσμα εξαρτάται

από την κατάλληλη προετοιμασία.

Η φράση

Βυζαίνει από δυο βυζιά

λέγεται για ανθρώπους που είναι ιδιαίτερως τυχεροί ή ιδιαιτέρως ικανοί

και προσπορίζονται οφέλη από διάφορες πηγές.

ΓΕΝΝΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ.

Υπάρχει πλήθος παροιμιών που αναφέρονται στα

γεννητικά όργανα άρρενος και θήλεος. Για τους άνδρες που έχουν έντονη

ενασχόληση με τη γεννητική περιοχή τους λέγεται η φράση

Το κάτω κεφάλι τρώει το πάνω,

ενώ για εκείνους που βρίσκουν διάφορες προφάσεις για να δικαιολογήσουν

τη σεξουαλική τους αδιαφορία λένε:

Της κακής ψ.... οι τρίχες της φταίνε.

Για τη σεξουαλική κάμψη του γήρατος είναι σαφής η παροιμία:

Άσπρα μαλλιά της κεφαλής

κακά μαντάτα της ψ.....

Για τις γυναίκες με έντονη σεξουαλική δραστηριότητα και υπονοώντας

όλους τους κινδύνους που απορρέουν από αυτήν (αφροδίσια, ανεπιθύμητη

εγκυμοσύνη κλπ) λένε:

Όποια πηδάει πολλά παλούκια κάποιο θα της μπει στον κώλο.

(Η φράση λέγεται και για άνδρες που απερίσκεπτα εκθέτουν τον εαυτό τους

σε διάφορους κινδύνους). Όσο για τη δύναμη που μπορεί να κρύβει μια

γυναίκα αν κάποιος ισχυρός την ερωτευθεί εύγλωττη είναι η παροιμία:

Το μ.... τραβάει καράβι.

Συχνά το γυναικείο γεννητικό όργανο (σε εποχή ισχυρών ανδροκρατικών

αντιλήψεων) εκφερόταν με υβριστική διάθεση. Έναν ανάξιο ή ανέντιμο

άνδρα τον αποκαλούσαν

Μ....

Μ....τριχα και (στην εποχή που δεν είχαν ακόμα βγει τα ταμπόν και οι

σερβιέτες)

Μ....πανο.

ΓΛΟΥΤΟΙ. Στη λαϊκή γλώσσα λέγονται κωλομέρια. Υπάρχουν παροιμίες που

δηλώνουν ότι δεν μπορεί να επιτύχει κάποιος δύο ή περισσότερα πράγματα

ταυτόχρονα, ούτε να συνδυάσει ασύμβατες δραστηριότητες στον ίδιο χώρο:

Δυο κωλομέρια σ' ένα βρακί δεν χωράνε

Δυο κωλομέρια σ' ένα σκαμνί δεν χωράνε.

ΓΛΩΣΣΑ. Η γλώσσα αναφέρεται με τη διπλή έννοια του ενδοστοματικού

οργάνου και του λόγου. Συχνά οι έννοιες ταυτίζονται, καθώς το δεύτερο

(λόγος) προϋποθέτει την καλή λειτουργία του πρώτου (οργάνου).

Παράδειγμα η παροιμία:

Του δέθηκε η γλώσσα

που χρησιμοποιείται για κάποιον που, αιφνιδιαζόμενος, δεν μπορεί να

μιλήσει ή να απαντήσει.

Για να δηλωθεί η ανάγκη ελέγχου του λόγου, είτε προς επίδειξη

κοσμιότητος είτε προς αποφυγή συνεπειών, λέγεται η φράση

Η γλώσσα έχει και γλωσσοδέτη.

Γλωσσοδέτηςείναι στη δημώδη ο χαλινός της γλώσσας και με τη φράση

ακριβώς συνιστάται η χαλιναγώγηση του λόγου.

Όσο για τις αρνητικές επιπτώσεις της γλώσσας-λόγου υπενθυμίζουμε την

καλά γνωστή στο Πανελλήνιο παροιμία:

Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει

και κόκκαλα τσακίζει.

Θυμίζουμε ακόμα τις παροιμίες που συγκρίνουν τη γλώσσα του ανθρώπου με

τη γλώσσα του φιδιού (βλ.σελ.....). Και τέλος να θυμίσουμε ότι όποιος

δεν προσέχει τη γλώσσα-λόγο του υφίσταται τις συνέπειές της:

Τον έφαγε η γλώσσα του.

ΓΟΝΑΤΑ. Χρησιμοποιούνται στη φράση

Κατά τα γόνατα πού `χω για μετάνοιες είμαι;

που δηλώνει την αδυναμία -σωματική, κοινωνική ή άλλη- ανθρώπων, να

προσφέρουν κάποια υπηρεσία ή διευκόλυνση έστω κι αν το ήθελαν.

ΔΑΧΤΥΛΑ. Χρησιμοποιούνται τόσο για τη δήλωση της ανισότητας όσο και για

τη δήλωση κοινών ιδιοτήτων. Για το πρώτο σημαινόμενο έχουμε τις φράσεις

Είναι όλα τα δάκτυλα ίσα;

Όλα τα δάκτυλα δεν είναι ίσα.

Από την άλλη μεριά όμως

Όλα τα δάκτυλα πονούν και

Κόψε ένα δάχτυλο. Όποιο και να κόψεις πονεί.

Οι φράσεις λέγονται και για να δηλώσουν την ισότιμη αγάπη των γονέων

προς τα παιδιά.

Από τη γνωστή συνήθεια ορισμένων παιδιών να βυζαίνουν το δάχτυλό τους

έχουμε την παροιμιώδη φράση

Βυζαίνω τα δάχτυλά μου;

που λέγεται όταν κάποιος προσπαθεί να αποκρύψει κάτι φανερό ή με άλλο

τρόπο υποτιμά τη νοημοσύνη μας.

Τα δάχτυλα τις καλές (οικονομικά και κοινωνικά μέρες) φορούν

δαχτυλίδια. Τα δαχτυλίδια μπορεί να εκποιηθούν τις κακές ημέρες, αλλά

αυτό δεν αλλοιώνει την αριστοκρατική εμφάνιση του χεριού. Η φράση

Τα δαχτυλίδια αν έπεσαν τα δάχτυλα απομένουν

χρησιμοποιείται για να δηλώσει ότι κάτι απομένει από τις βασικές

ιδιότητες ενός ατόμου ακόμα κι όταν πολλά χαθούν. Η φράση

χρησιμοποιείται και από τον Ξενόπουλο στο "Μυστικό της Κοντέσας

Βαλέραινας".

Το να δείξεις κάποιον με το δάκτυλο μπορεί ακόμα σήμερα να αποτελέσει

αιτία παρεξήγησης. Είναι γιατί στη λαϊκή αντίληψη θεωρείται επιλήψιμος

εκείνος τον οποίο δείχνουν. Το βεβαιώνουν οι φράσεις

Τον δείχνουν με το δάχτυλο.

Δαχτυλοδεικτούμενος.

Αλλά αν κάποιος δεν είναι σωστός φαίνεται, καθώς δεν μπορεί να

Κρύβεται πίσω από το δάχτυλό του.

ΕΝΤΕΡΑ. Συχνά τα εσωτερικά όργανα εκφράζουν με τη δική τους γλώσσα τα

αισθήματα πολύ καλύτερα από άλλα, ευγενέστερα όργανα. Μεταξύ αυτών των

οργάνων και τα έντερα. Για να υποδηλωθεί η πιθανότητα αντιπαλότητας και

μαλλώματος και των πιο αγαπημένων προσώπων χρησιμοποιείται ανάλογο από

τον οργανισμό:

Και τ' άντερα μαλλώνουνε με την κοιλιά

λέει η παροιμία.

Για τον εριστικό άνθρωπο λέγεται η φράση

Μαλλώνει με τ' άντερά του ή

Τρώγεται με τ' άντερά του.

Όταν δεν συμπαθούμε κάποιον λέμε ότι ?δεν τον χωνεύουμε? ή ότι ?μας

κάθεται στο στομάχι?. Λέμε όμως και ότι

Μου κάθεται στο παχύ μου άντερο

Μου γυρίζει τα άντερα

Μου γυρίζει τα σωθικά μου

και λοιπές συναφείς φράσεις.

Έχουμε δει σ' άλλο σημείο του μελετήματος τις παροιμίες που αναφέρονται

στα αέρια του εντέρου. Εδώ θυμίζουμε την παροιμία που λέει

Κάλλιο μια πορδή, παρά ένα ασκί άντερα

κι εννοεί ότι είναι προτιμότερο να αφεθεί έστω και με θόρυβο αέριο του

εντέρου, παρά να κρατηθεί με συνέπεια τη δυσφορία από τη διάταση της

κοιλιάς.

ΗΠΑΡ. Στη δημώδη ιατρική το ήπαρ είναι γνωστό μόνο ως σ(υ)κώτι. Υπάρχει

η φράση

Μου έπρηξες το συκώτι

που σημαίνει ότι κάποιος μας έχει ενοχλήσει πολύ με την συμπεριφορά

του, υπάρχει όμως και η φράση

Εκόπηκαν τα ήπατά μου

που χρησιμοποιείται για να δηλώσει αδράνεια από μεγάλο φόβο. Υπάρχει η

αντίληψη ότι ο δυνατός φόβος επιδρά όχι μόνο στην ψυχή και το μυαλό

αλλά και στο συκώτι. Άλλωστε το συκώτι έχει στο παρελθόν υποτεθεί ως

έδρα της ψυχής, δηλαδή των αισθημάτων του ανθρώπου.

ΚΑΡΔΙΑ. Λογίζεται το κέντρο του σώματος γι αυτό και το κεντρικό σημείο

ενός τόπου αλλά και ενός καρπού λέγεται "καρδιά". Λογίζεται ακόμα η

έδρα των αισθημάτων γι αυτό μιλάμε για καλή ή κακή, σκληρή ή τρυφερή

καρδιά που γελά ή κλαίει, πηδά ή έρχεται στον τόπο της, χαλάει ή μας τη

χαλάνε. Ακόμα η καρδιά τρέμει, ραγίζει ή σπάζει, μας την ανοίγουν ή μας

την κάνουν περιβόλι, μας τη σπαράζουν ή μας την καίνε. Με όλους αυτούς

τους προσδιορισμούς συνοδεύεται, κατά περίπτωση, η λέξη καρδιά. Ένας

άνθρωπος μπορεί να έχει

Θεωρία επισκόπου και καρδία μυλωνά

δηλαδή σεβαστή όψη αλλά ταπεινά αισθήματα, παρά την πίστη πολλών σε

φυσιογνωμικά στοιχεία. Αλλά η καρδιά του ανθρώπου δείχνεται στις

δύσκολες περιπτώσεις. Λένε

Έχει καρδιά για πόλεμο μα δεν βαστούν τα κότσια του,

κοροϊδεύοντας αυτούς που κάνουν λεονταρισμούς, ενώ είναι στο βάθος

δειλοί. Από τον πόλεμο και τις τεχνικές του είναι και η επόμενη

παροιμία:

Στον κάμπο δείχνεται η καρδιά

στο μετερίζι η μαστοριά,

όπου η καρδιά σημαίνει εδώ το θάρρος που απαιτείται για τη μάχη στήθος

με στήθος, ενώ στα οχυρά απαιτείται μάλλον τεχνική και σύνεση.

Για την πρόληψη των καρδιακών νοσημάτων που συσχετίζονται με τις

στενοχώριες η παροιμία συμβουλεύει

Κάλλιο κόμπο στο πουγγί

παρά κόμπο στην καρδιά,

που ερμηνεύεται όπως η παροιμία για το κόκκινο πρόσωπο και τη μαύρη

καρδιά που αναφέρεται σε άλλο σημείο αυτού του κεφαλαίου.

ΚΕΦΑΛΙ. Ως κεφάλι δηλώνεται όχι μόνο το κρανίο, αλλά και η διάνοια,

ακόμα και ο αρχηγός μιας ομάδας ως τοποθετούμενος (πάλαι ποτέ) "επί

κεφαλής". Με τη φράση

Με το κεφάλι πού `χω μ'αυτό σε χαιρετώ,

υπονοείται η κλίση της κεφαλής για χαιρετισμό. Εννοείται όμως η διάθεση

ή η παραχώρηση υπέρ κάποιου των όποιων και όσων δυνατοτήτων μας.

Με την έννοια της διάνοιας λέγονται οι φράσεις

Είναι κεφάλι

Είναι μεγάλο κεφάλι

Με την έννοια της ευθύνης που απορρέει από τις δικές μας πράξεις

λέγεται η φράση

Όσα τραβάει το κορμί τα φταίει το κεφάλι,

επειδή τις πράξεις αυτές τις αποφάσισε η δική μας σκέψη, το δικό μας

μυαλό. Λέγεται ακόμα η φράση

Φταίει το κεφάλι του ή

Φταίει αυτός τού κεφαλιού του,

ενώ για κάποιον που έχει εκ των πραγμάτων μετανιώσει για τις πράξεις

του λέγεται ότι

Χτυπάει το κεφάλι του.

Από πλευράς υγιεινής συνιστάται η διατήρηση της κεφαλής "κρύας", σε

αντίθεση με άλλα μέρη του σώματος:

Έχε τα πόδια σου ζεστά, την κεφαλή σου κρύα

και το στομάχι σου ελαφρύ, γιατρού δεν έχεις χρεία.

Στις κοινωνικές ανατροπές, στην ανατροπή της τάξης ή της "τάξης"

λέγεται ότι

Σηκώθηκαν τα πόδια και χτυπούν το κεφάλι.

ΚΟΚΚΑΛΟ. Μερικές φορές τα κόκκαλα εκπροσωπούν την ίδια την έννοια της

υγείας. Λέμε για κάποιον ότι

Είναι γερό κόκκαλο

εννοώντας ότι έχει καλή υγεία. Συχνά επίσης η λέξη κόκκαλο μόνη της

εκφράζει την ακινησία ως αποτέλεσμα αιφνιδιασμού. Το ίδιο και οι

φράσεις

Έμεινε κόκκαλο και

Κόκκαλο ο επιλοχίας

Επειδή ο σκελετός είναι στο βάθος του σώματος όταν μια υπόθεση

διερευνάται σε βάθος λέμε ότι (κάποιος)

Έβαλε το μαχαίρι στο κόκκαλο

ενώ όταν εξαντλείται η υπομονή μας και κάποια ανοχή φτάνει στο

απροχώρητο λέμε ότι

Το μαχαίρι έφτασε στο κόκκαλο

Να θυμίσουμε ότι όταν κάποιος έχει μεγάλο βάρος λέγεται ειρωνικά ότι

Έχει βαρειά κόκκαλα.

Κόκκαλο λογίζεται και το δόντι. Όταν τα παιδιά έχαναν τους νεογιλούς

και ανέτελαν τα μόνιμα δόντια, πετούσαν το παλιό στα κεραμίδια

λέγοντας:

Να κουρούνα κόκκαλο

και δωσ' μου σιδερένιο...

ΚΟΥΤΡΑ. Λέγεται το μέτωπο (κούτελο), αλλά και το κεφάλι. Επιπλέον των

παροιμιών που αναφέρονται στο κεφάλι με τη λέξη κούτρα υπάρχουν οι

ακόλουθες παροιμίες ή παροιμιώδεις φράσεις.

Ό,τι κατεβάσει η κούτρα μου

Κατεβάζει η κούτρα του

Αλί που τό `χει η κούτρα του να κατεβάζει ψείρες.

Η πρώτη σημαίνει πως κάποιος θα κάνει ό,τι εκείνη τη στιγμή σκεφτεί. Η

δεύτερη δηλώνει τον άνθρωπο που γεννά ιδέες. Τέλος η τρίτη φράση

λέγεται για άτομα που δεν μπορούν να αποβάλουν τα έμφυτα ελαττώματά

τους.

ΜΑΤΙΑ. Από τα πιο συζητημένα μέρη του ανθρώπινου σώματος το πολύτιμο

αισθητήριο όργανο αποτελεί προσφώνηση, αντικείμενο όρκου, κατάρας,

παροιμιών και δεκάδων παροιμιωδών φράσεων. Η πλήρης συγκέντρωση του

σχετικού υλικού θα αποτελούσε ένα εκτεταμένο αυτοτελές άρθρο.

Σημειώνουμε ορισμένες παροιμιώδεις φράσεις στις οποίες αναφέρονται τα

μάτια.

Το παιδί και τα μάτια σου

(Έχε) τα μάτια σου τέσσερα (ή: δεκατέσσερα)

Μάτι, πόδι κι αυτί.

Δηλώνουν την ανάγκη εγρήγορσης. Η φράση

Τον έχω σαν τα μάτια μου

σημαίνει πολύ μεγάλη προσοχή για κάποιον. Η έκφραση

Μαύρισε το μάτι μου

σημαίνει ότι βαρέθηκα να περιμένω, έχασα την υπομονή μου, ενώ η φράση

Έκανα μαύρα μάτια (να τον δω)

σημαίνει ότι δεν έχουμε δει κάποιον από πολύ καιρό. Για έναν που δεν

εμπιστευόμαστε λέμε:

Δεν μου γεμίζει το μάτι,

ενώ για έναν που εξαπατούμε λέμε

Του ρίχνω στάχτη στα μάτια.

Για έναν που απογοητευμένος έφυγε μακρυά λέμε ότι

Πήρε των ομματιών του.

Για έναν που ξαγρυπνά λέμε ότι

Είναι το μάτι του γαρίδα

κλπ. Υπάρχουν δεκάδες ακόμα τέτοιες εκφράσεις.

Βεβαίως υπάρχει και πλήθος παροιμιωδών φράσεων που περιλαμβάνουν τη

λέξη μάτι με την έννοια της βασκανίας (κακό μάτι, μάτιασμα). Όπως λ.χ.:

Έχει κακό μάτι

Τον έφαγε το κακό μάτι

Μάτι να μη σε πιάσει

και άλλα. Υπάρχουν όμως και παροιμίες. Λέμε:

Το γινάτι βγάζει μάτι

όχι μόνο το μάτι του άλλου (ως βασκανία) αλλά και του ίδιου από την

ψυχική ένταση, ίσως μέσω μηχανισμού αύξησης της ενδοφθάλμιας πίεσης

(οξύ γλαύκωμα).

Για τον πολύ έξυπνο και παρατηρητικό άνθρωπο λέμε:

Έχει μάτια και στην πλάτη

Έχει μάτια και στον κώλο.

Στην Κρήτη λένε:

Έχει αμμάθια κι ως τον καφά,

όπου καφάς είναι ο σβέρκος. Υπάρχει άλλωστε και ταυτόσημη φράση:

Κι απού το σβέρκο έχει μάθια,

αλλά και η φράση:

Κι απού τον ακουπά φέγγει (=βλέπει).

Αλλά από τα μάτια έχουμε και τα δάκρυα. Από τους ανθρώπους άλλος

Χύνει μαύρα δάκρυα,

δηλαδή έχει υπερβολική θλίψη, κι άλλος

Χύνει κροκοδείλια δάκρυα,

δηλαδή ψεύτικα. Άλλος δεν συγκινείται με τίποτα και

Δεν βγάζει δάκρυ,

ενώ άλλος είναι τόσο ευσυγκίνητος που λες και

Έχει τα δάκρυα στην τσέπη.

Ορισμένοι άνθρωποι μπορούν να μεταδώσουν την συγκίνησή τους πολύ εύκολα

και στους άλλους που είναι γύρω τους. Στις περιπτώσεις αυτές λέμε ότι

Τα δάκρυα είναι φωτιά,

δηλαδή απλώνονται εύκολα και "αρπάζουν" τα πάντα.

ΜΥΤΗ. Το προέχον σημείο του προσώπου, όργανο με αισθητήρια λειτουργία,

δεν μπορούσε να μείνει έξω από τις παροιμίες μας και έξω από πλήθος

παροιμιωδών φράσεων. Πρέπει να πούμε πως για τις λειτουργίες της μύτης

χρησιμοποιούνται στη λαϊκή αντίληψη και παραστάσεις ειλημμένες από τις

ποσοτικά εμφανέστερες αντίστοιχες λειτουργίες της μύτης των ζώων. Λέμε

για κάποιον

Έχει μύτη ή

Έχει γερή μύτη,

εννοώντας πως "μυρίζεται", δηλαδή αντιλαμβάνεται διάφορα πράγματα, όπως

λ.χ. ο σκύλος. Λέμε

Χώνει τη μύτη του

για κάποιον που ανακατεύεται σε διάφορα πράγματα, όπως χώνει την

προέχουσα μύτη του το ποντίκι. Λεμε

Τον σέρνουν από τη μύτη

για κάποιον που δεν είναι αυτεξούσιος και προφανώς υπάρχει στο μυαλό

μας η εικόνα του αρκουδιάρη που σέρνει την αρκούδα από τον χαλκά που

έχει περάσει στη μύτη της. Λέμε ακόμα:

Είναι ψηλομύτης

για τον περήφανο. Για τον κοντόφθαλμο άνθρωπο λέμε

Δεν βλέπει πέρα από τη μύτη του,

όπως θα συνέβαινε αν είχε λ.χ. υπερβολική μυωπία. Η φράση

Μου βγήκε από τη μύτη

λέγεται για κάτι που μετανιώνουμε πολύ. Προφανώς η φράση έχει ληφθεί

από περιπτώσεις εμετού που (εκτός από το στόμα) βγαίνει και από τη

μύτη, όπως σε περιπτώσεις οινοποσίας και μέθης.

Η φράση

Μου μπαίνει στη μύτη

σημαίνει ότι κάποιος γίνεται υπερβολικά ενοχλητικός, όπως ένα μικρό

έντομο που μας χώνεται στη μύτη. Με τη φράση

Δεν μάτωσε μύτη

εννοούμε ότι κάποια επεισόδια ή και επαναστάσεις έγιναν χωρίς

αιματοχυσία. Για κάποιον που είναι εξαιρετικά υπερήφανος και

ακατάδεκτος, εκτός από τον χαρακτηρισμός ψηλομύτης λέμε ότι και

Η μύτη του να πέσει δεν θα σκύψει να την σηκώσει...

ΠΑΤΟΥΣΕΣ. Λέγονται έτσι τα πέλματα. Στην Κρήτη τις λένε πατούχες. Ο

πατούχας (και ?Ο Πατούχας? του Κονδυλάκη) είναι εκείνος με τις μεγάλες

πατούσες. Η φράση

Οι πατούσες του είναι αργασμένες

σημαίνει τον πολύπαθο και ταλαιπωρημένο άνθρωπο είτε το ?άργασμα? έγινε

από το πολύ περπάτημα, είτε από την φάλαγγα του (παλαιού) δασκάλου ή

του (σε κάθε εποχή) δυνάστη.

ΠΟΔΙΑ. Έχουμε δει παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις αναφερόμενες στα

πόδια ήδη σε άλλα σημεία αυτού του μελετήματος και σε τούτο το

κεφάλαιο, στο σημείο που αναφέρεται στο κεφάλι, για το οποίο τα πόδια

αποτελούν την άλλη άκρη κι όχι μόνο ανατομικά.

Όταν κάνουμε κάποια ενέργεια χωρίς να σκεφτούμε είναι πιθανό ότι θα

χρειαστεί να κάνουμε πρόσθετους κόπους - ίσως και επιπλέον διαδρομές.

Γι αυτό λέγεται ότι

Όποιος δεν έχει μυαλό, έχει πόδια.

Για κάποιον που φεύγει και απομακρύνεται γρήγορα από κάποιο σημείο λέμε

ότι

Έβαλε τα πόδια του στον ώμο (ή: στους ώμους)

Έβαλε φτερά στα πόδια του.

Θυμίζουμε τέλος ότι σε κάθε περίπτωση

Τα ξένα πόδια βρωμάνε

κι όχι τα (εξ ίσου ιδρωμένα) δικά μας.

ΠΡΟΣΩΠΟ. Αν και υπάρχουν παροιμίες για τα επιμέρους στοιχεία του

προσώπου, υπάρχουν και άλλες που αναφέρονται στο πρόσωπο ως σύνολο.

Κοινή είναι η φράση

Δεν έχει μούτρα

για κάποιον που έχει λόγους να ντρέπεται. Υπάρχουν και παραλλαγές της:

Δεν έχει μούτρα να βγει στον κόσμο.

Δεν έχει πρόσωπο να βγει στον κόσμο.

Η φράση

Το πρόσωπο είναι σπαθί

αποτελεί μία φυσιογνωμική παροιμία που δίνει συμπεράσματα για το ήθος

στηριζόμενη σε εξωτερικά χαρακτηριστικά.

Η παροιμία

Κάλλιο κόκκινο πρόσωπο παρά μαύρη καρδιά

σημαίνει ότι είναι καλύτερο να ντραπεί κάποιος αρνούμενος μία

εξυπηρέτηση (λ.χ. δάνειο) παρά να δημιουργήσει αργότερα αρνητικά

αισθήματα για τον άλλο, ?μαυρίζοντας? την καρδιά του και

δηλητηριάζοντας τη σχέση τους.

ΡΑΧΗ. Η ράχη ή πλάτη είναι το μέρος που ο αγρότης και ο χειρώναξ

φορτωνόταν - και βεβαίως ακόμα φορτώνεται, αν και σε μικρότερο βαθμό

λόγω των σύγχρονων τεχνικών βοηθημάτων. Από την εποχή αυτή έχει μείνει

η φράση

Τον έχω στη ράχη μου ή

Έχω (τόσους) στη ράχη μου,

που σημαίνει ότι είμαστε επιφορτισμένοι με τη συντήρηση κάποιου αριθμού

ατόμων. Λέγεται ακόμα

Τον έχω στην καμπούρα μου.

Λέμε για κάποιον ότι

Του γύρισε την πλάτη ή

Του έδειξε την πλάτη,

υπονοώντας ότι έφυγε. Ενώ με τη φράση

Τον τρώει η ράχη του

δηλώνεται ο κίνδυνος (ή η απειλή) ξυλοδαρμού.

ΣΤΟΜΑ. Και εδώ, όπως και στη γλώσσα, το στόμα δηλώνεται με επαλάσσουσες

έννοιες. Είναι και το ανατομικό στοιχείο και η πύλη της διατροφής και η

λειτουργία του λόγου.

Δεν ανοίγει στόμα

λέμε για κάποιον που δεν μιλάει, ενώ αν λέει πολλά μιλάμε για

Στόμα απύλωτο.

Αν κάποιος μας δώσει μια έξυπνη απάντηση λέμε

Μου έκλεισε το στόμα ή

Με αποστόμωσε,

ενώ ένας που τα λέει πολύ ωραία αποκαλείται με την παροιμιώδη λέξη

Χρυσόστομος

ή τον παροτρύνουμε

Πες τα Χρυσόστομε!

Στη σίτιση αναφέρεται η φράση

Μου πήρε τη μπουκιά από το στόμα,

ενώ αντιθέτως αν κάποιος φροντίζει πολύ λέμε:

Στο στόμα τον τα?ζει.

ΣΤΟΜΑΧΙ. Ο ρόλος των ψυχολογικών συντελεστών στο στομάχι είναι καλά

γνωστός στη λαϊκή αντίληψη. Η παροιμία

Το πολύ ταμάχι χαλάει το στομάχι

αναφέρεται στο έλκος που προκαλείται από τη διάθεση για όλο και

περισσότερα πράγματα. Ψυχοσωματικά προβλήματα υποδηλώνονται και με τη

φράση

Μου κάθεται στο στομάχι,

αλλά και με τη φράση

Έχω μεγάλο στομάχι

ανθρώπων που ανέχονται ("καταπίνουν") πολλά πράγματα που δεν τους

αρέσουν. Γιατί, τελικά ίσως δεν αρρωσταίνουμε από αυτά που τρώμε, αλλά

από αυτά που "μας τρώνε", όπως κάτι που μας "σοκάρει" και μας ενοχλεί

το δεχόμαστε σαν

Γροθιά στο στομάχι.

Μέρη του σώματος - Λειτουργίες του σώματος - Ειδικά χαρακτηριστικά του

σώματος - Το αίμα και τα άλλα βιολογικά υγρά

Λειτουργίες του σώματος

Από τη Φυσιολογία του ανθρώπινου οργανισμού εξετάζονται πλήθος

λειτουργιών που τελούνται απαραιτήτως, προκειμένου ο άνθρωπος να

επιβιώνει στο περιβάλλον. Δεν είναι βέβαια ούτε συστηματική, ούτε

ισότιμη, ούτε αξιολογική η έκθεση γνώσεων από τη Φυσιολογία στο

κεφάλαιο αυτό. Στεκόμαστε σε όσα δηλώνουν οι παροιμίες και σε όσα

απορρέουν από αυτές. Η μάσηση και η αφόδευση είναι οι ακραίες (αρχική

και τελική) φάσεις της λειτουργίας της πέψης. Και η πέψη όπως και η

αναπνοή και η κυκλοφορία είναι από τις αναγκαίες και σταθερές

λειτουργίες του σώματος. Αντιθέτως η γαλουχία, λόγου χάριν, είναι μια

ευκαιριακή λειτουργία. Άλλα αντικείμενα της φυσιολογίας όπως ο τοκετός

αλλά και η ανάρρωση είναι πολυσύνθετα και η ερμηνεία τους δεν νομίζω

ότι μπορεί να προκύψει με βάση τις απλοϊκές γνώσεις που δηλώνουν οι

παροιμίες.

ΑΝΑΡΡΩΣΗ. Η λειτουργία της ανάρρωσης, μετά την επιτυχή παρέμβαση της

φύσης, του γιατρού ή και των δύο, σημαίνεται με τη φράση

Επήρε την επάνω βόλτα

όπως και με τη φράση

Ζωντάνεψε σαν τον Λάζαρο.

Για εκείνους που αναρρώνουν με βραδύ ρυθμό λέγεται η φράση

Η αρρώστια μπαίνει με το τσουβάλι και φεύγει με τη δακτυλήθρα

και άλλες συναφείς που έχουμε δει σε προηγούμενο κεφάλαιο. Λέγεται

ακόμα ότι

Ο καιρός είναι γιατρός.

ΑΦΟΔΕΥΣΗ. Για την λειτουργία αυτή, που ολοκληρώνει τις διαδικασίες της

πέψης, υπάρχουν πολλές παροιμίες, όπως άλλωστε και για τα προϊόντα της.

Για την αφόδευση αναγκαίο είναι το αποχωρητήριο, το οποίο ως εκ τούτου

ονομάζεται ?αναγκαίο?. Ο Ρο?δης στο διήγημά του ?Το παράπονον του

νεκροθάπτου? κάνει ένα έξυπνο λογοπαίγνιο γράφοντας για τους

κατασκευαστές που θεωρούσαν ?τα αναγκαία περιττά? στο σπίτι. Η παροιμία

δηλώνει ότι

Από καλοσύνη δεν πάει κανείς στο αναγκαίο

αλλά πάει από ανάγκη. Και λέγεται για κάθε περίπτωση συναναστροφής με

αχρείους ανθρώπους, είτε για λόγους συμφέροντος είτε από λόγους

ανάγκης.

Άλλη παροιμία δηλώνει ότι

Το σπίτι θα'χει κι αναγκαίο

και υπονοεί ότι σε κάθε οικογένεια, σε κάθε ομάδα, σύνολο προσώπων

κ.λπ. υπάρχει το τρωτό ή αδύνατο σημείο.

ΓΑΛΟΥΧΙΑ. Υπάρχουν παροιμίες και για τη γαλουχία και για το γάλα των

ζώων καθώς επίσης και για το γάλα του ανθρώπου. Η παροιμία

Άρμεγε γάλα και μη βγάζεις αίμα

λέγεται όταν από την υπερεκμετάλλευση υπάρχει κίνδυνος να εξαντλήσουμε

μια πλουτοπαραγωγική πηγή ή να καταστρέψουμε ένα πρόσωπο που μας είναι

χρήσιμο.

Η παροιμία

Ακόμα το στόμα του γάλα μυρίζει,

υπονοεί για κάποιον ότι είναι πολύ νέος και ως εκ τούτου ακατάλληλος

για να παρέχει συμβουλές.

ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ. Λέγεται γκαστριά και η έγκυος γκαστρωμένη. Η παροιμία

Η γριά με την καλή ψυχή ευρέθη γκαστρωμένη

λέγεται, κατά τον Πολίτη ?επί των εξ αγαθότητος και συγκαταβατικής

διαθέσεως ζημιουμένων?. Ανάλογο είναι το πνεύμα και σε κάποιες άλλες

μυθοπαροιμίες:

Ντράπου τον ένα, ντράπου τον άλλο, κανένα παιδί με τον άντρα μου.

ΜΑΣΗΣΗ. Από τη λειτουργία της μάσησης, απαραίτητης για τις διαδικασίες

της πέψης, έχουν γίνει διάφορες παροιμίες.

Λέμε για κάποιον ότι

Μασάει τα λόγια του

όταν δεν τοποθετείται καθαρά στα διάφορα ζητήματα. Αντιθέτως για

εκείνον που τοποθετείται χωρίς να αφήνει αμφιβολίες για τις θέσεις του

λέμε ότι

Δεν μασάει τα λόγια του

Επίσης λέγεται η φράση

Εγώ δεν τα μασάω αυτά

όταν δεν μας πείθει μια επιχειρηματολογία κι εξακολουθούμε να κρατάμε

αμφιβολίες γι αυτά που λέγονται.

Με το ίδιο πνεύμα ακούω να λέγεται τα τελευταία χρόνια η φράση

Μασάει η κατσίκα ταραμά;

που δεν ξέρω πώς επεκράτησε.

Όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι ένα έργο δεν συντελείται χωρίς την

κατάλληλη προπαρασκευή λέμε τη φράση

Αμάσητα δεν καταπίνονται

κατά μεταφορά του σημαίνοντος από την καθημερινή εμπειρία της διατροφής

μας.

ΤΟΚΕΤΟΣ. Το φυσιολογικό φαινόμενο του τοκετού συνεπάγεται πόνους, τις

γνωστές ωδίνες, που η λαϊκή αντίληψη θεωρεί από την Βίβλο ως το

αποτέλεσμα της θεϊκής κατάρας για το προπατορικό αμάρτημα. Οι πόνοι

πριν τον τοκετό ως καλά γνωστοί χρησιμοποιούνται για μέτρο σύγκρισης με

άλλους πόνους. Χρησιμοποιούνται ακόμα για να δηλωθεί η προετοιμασία ή

οι προπαρασκευαστικές διαδικασίες για κάποια σοβαρή ενέργεια ή πράξη με

τη λέξη

Κοιλοπονάει.

Αντιθέτως για να δηλωθεί το τελείωμα, η ολοκλήρωση μιας δουλειάς ή μιας

διαδικασίας (αλλά και το τέλος του τοκετού) λέγεται στην Κρήτη η φράση

Στα πιλώματα είναι

όπου πίλωμα είναι το σπρώξιμο, η ώθηση αλλά και η εξώθηση του εμβρύου

κατά τον τοκετό. Η ύπαρξη των ωδίνων χρησιμοποιείται και για να

προειδοποιήσει για τις επιπτώσεις διαφόρων ενεργειών που μπορεί κατ'

αρχήν να είναι ευχάριστες. Χαρακτηριστικές είναι οι νοηματικά

ταυτόσημες παροιμίες που ακολουθούν και οι οποίες μόνο ως προς την

τόλμη της γλώσσας διαφέρουν.

Φιλιέσαι κόρη χαίρεσαι, στη γέννα σου σε βλέπω

Γαμ... κόρη χαίρεσαι, μα να'ρθη η γέννα και θα δεις.

Θυμίζουμε πως ο άνθρωπος πρέπει να δέχεται αυτά που του έρχονται χωρίς

να δυσανασχετεί. Όπως γράφουμε και σε άλλο σημείο η παροιμία λέει

Πάρε αυτό που δίνει η μαμή και πες πως είναι αγόρι.

Άλλωστε, όπως άλλη παροιμία υποστηρίζει

Της καλομάνας το παιδί, το πρώτο είναι κορίτσι.

Γιατί μόνο με πρώτο παιδί κορίτσι η μάνα θα είχε παρέα στο σπίτι, βοηθό

για τις δουλειές και την ανατροφή των επόμενων παιδιών.

ΦΤΑΡΝΙΣΜΑ. Το να φταρνιστεί ένας την ώρα που κάποιος αφηγείται μια

ιστορία θεωρείται επιβεβαιωτικό της αλήθειας των λεγομένων. Γι' αυτό ο

αφηγητής λέει:

Γειά σου κι αλήθεια λέω.

Η αντίληψη είναι συνέχεια γνωστής αρχαιοελληνικής πίστης.

Μέρη του σώματος - Λειτουργίες του σώματος - Ειδικά χαρακτηριστικά του

σώματος - Το αίμα και τα άλλα βιολογικά υγρά

Ειδικά χαρακτηριστικά του σώματος

Μέρη του σώματος που είναι περισσότερο τονισμένα ή διαφορετικά και

συνιστούν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, αποτελούν συχνά το εννοιολογικά

βαρύνον στοιχείο μιας παροιμίας. Η παροιμία αυτή ή η παροιμιώδης φράση

μπορεί να χρησιμοποιείται κυριολεκτικά ή να αξιοποιεί τη γνώση για

δήλωση μιας μεταφορικής έννοιας. Τέτοια χαρακτηριστικά μπορεί να

αποτελούν λόγου χάριν το μέγεθος και το σχήμα των αυτιών ή της μύτης,

το μέγεθος, η θέση ή το σχήμα των δοντιών, το χρώμα των ματιών, του

προσώπου ή των μαλλιών, δευτερεύοντα γνωρίσματα του φύλου, όπως η

τριχοφυία, αναπηρίες, όπως η χωλότης, μειονεξίες, όπως η κώφωση, η

αδυναμία εκφοράς του λόγου ή προβλήματα όρασης κλπ. Στο κεφάλαιο που

ακολουθεί θα δώσουμε παροιμίες αναφερόμενες σε τέτοια σωματικά

χαρακτηριστικά.

ΑΓΕΝΕΙΟΣ. Λέγεται και σπανός αν και συχνά οι λέξεις δεν ταυτίζονται

εννοιολογικά. Υπάρχουν άτομα με λιγότερα γένεια, αλλά χωρίς άλλες

διαταραχές της ορμονικής λειτουργίας του φύλου. Κάποτε όμως

υποκρύπτονται σοβαρώτερα προβλήματα. Η Κρητική παροιμία δηλώνει για τον

αγένειο με αρκετά ειρωνική διάθεση:

Απής πατήσει τα είκοσι και δεν γνωρίζει γένεια

της μάνας του θα μοιάσει μπλιό, μόνο μην έχεις έγνοια.

Βλέπε επίσης και τα αναφερόμενα στον σπανό.

ΑΛΛΟΙΘΩΡΟΣ. Αυτός του οποίου οι άξονες των ματιών δεν συμπίπτουν. Η

παροιμία

Όπου κοιμάται με στραβό το πρωί αλλοιθωρίζει

λέγεται για να δηλώσει τις επιδράσεις των συναναστροφών.

ΑΥΤ(Ι)ΑΣ. Είναι το άτομο με τα μεγαλύτερα του συνήθους ή με τα

προέχοντα ή "αφεστώτα" αυτιά. Η λέξη αναφέρεται σε φυσιογνωμικές

παροιμίες, όπως η πιο κάτω από τη Γορτυνία:

Ο λωβός άντρας αυτάς

ο λωβότερος χειλάς

ο καλός άντρας μυτάς

ο καλύτερος δοντάς.

Η λέξη λωβός σημαίνει κακός, όχι λωβιασμένος δηλαδή λεπρός.

ΒΟΥΒΟΣ. Ονομάζεται έτσι ο κωφάλαλος ή αυτός που δεν μπορεί να μιλήσει.

Η παροιμία

Του βουβού την καρδιά κανείς άλλος δεν την ξέρει

παρά εκειός που τη βαστάει

λέγεται όχι μόνο για κωφάλαλους, αλλά και για κάθε περίπτωση που

χαρακτηρίζεται από αδυναμία ή δυσχέρεια έκφρασης των αισθημάτων.

ΔΟΝΤΑΣ. Λέγεται εκείνος με τα μεγάλα δόντια και όπως είδαμε στην

παροιμία για τον αυτ(ι)ά θεωρείται καλό άτομο και καλός σύζυγος. Για

τις παροιμίες που αναφέρονται σ'εκείνους με τα αραιά και τα στραβά

δόντια παραπέμπουμε στο κεφάλαιο που αναφέρεται στην οδοντοφυία.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ. Ο κόκκινος ή ρούσ(σ)ος ή κοκκινοτρίχης δεν φαίνεται να

εκτιμάται ως άνθρωπος, όπως τουλάχιστον προκύπτει από τις παροιμίες

μας.

Ρούσα τρίχα, κακή μπέσα

διαπιστώνουν και συνιστούν:

Αλάργα από κοκκινοτρίχη.

Λένε ακόμα τα εξής για τον κοκκινοτρίχη και γαλανομάτη:

Κόκκινα γένεια κι αμμάθια γαλανά

ψυχή του Ιούδα και αμμάθια σατανά.

ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ. Βλέπε φαλακρός.

ΚΟΥΤΣΟΣ. Είναι ο χωλός, γενικά κάθε άτομο με δυσχέρεια στη βάδιση και

τη στάση.

Ηύρηκε ο κουτσός ανήφορο

λένε στην Κεφαλλονιά, όταν μια κατάσταση δυσκολεύει απότομα. Λέγεται

και το αντίθετο, όταν όλα έρχονται εύκολα:

Βρήκε ο κουτσός κατήφορο.

Άλλες παροιμίες με κουτσούς είναι οι ακόλουθες:

Κουτσοί, στραβοί στον Άγιο Παντελεήμονα,

κατάλοιπο της θεουργικής ιατρικής των ναών και των μοναστηριών, που

λέγεται όταν όλοι ζητούν κάτι από τον ίδιο άνθρωπο ή την ίδια πηγή. Η

παροιμία

Κουτσοί, στραβοί στου τρελού το γάμο

λέγεται με σκωπτική διάθεση, κυρίως όταν εκμεταλλευόμαστε κάποιον. Η

φράση

Και η κουτσή Μαρία

σημαίνει τη συμμετοχή σε μία εκδήλωση τυχαίων, αδαών, απαίδευτων και

άσχετων ατόμων. Η παροιμία

Δυο κουτσοί νικάνε ένα γερό

σημαίνει βεβαίως ότι "η ισχύς εν τη ενώσει". Η παροιμία μπορεί ακόμα να

σημαίνει ότι ανίσχυροι ή ανίκανοι άνθρωποι μπορεί αν ενεργήσουν από

κοινού να βλάψουν κάποιον και ισχυρό και ικανό. Άλλωστε η "κουτσαμάρα"

δεν σημαίνει ανικανότητα. Υπάρχουν κουτσοί με εξαιρετικές ικανότητες,

κι αυτό δηλώνει η παροιμία:

Ο κουτσός με τό `να πόδι

κυνηγάει το χταπόδι....

και συχνά το πιάνει. Λέγεται ακόμα η παραλλαγή:

Ο κουτσός με τό `να πόδι

δίνει μια και πάει στην Πόλη.

Η φράση λέγεται για άτομα που αν και θεωρούνται περιορισμένων

ικανοτήτων, συχνά επιτυγχάνουν σπουδαία πράγματα. Για να δηλωθεί η

επίδραση των συναναστροφών λέγεται ότι

Οπού `χει γείτονα κουτσό

θα μάθει να κουτσαίνει.

ΚΟΥΦΟΣ. Ο χαρακτηρισμός λέγεται όχι μόνο για άτομα με προβλήματα ακοής,

αλλά και για ανυπάκουα άτομα, που δεν (υπ)ακούνε. Η παροιμιώδης φράση

Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα

λέγεται για να δηλώσει το μάταιο των προσπαθειών γι' αυτούς που δεν

συγκινούνται και δεν αλλάζουν γνώμη ότι και να τους πεις. Το ίδιο

δηλώνει και η φράση

Ωσάν ο κουφός το τύμπανο.

Το ίδιο νόημα εκφράζουν και οι παραλλαγές:

Κουφού καμπάνα κι αν χτυπάς

νεκρό κι αν θυμιατίζεις

και μεθυσμένο σαν κερνάς

όλα χαμένα πάνε και

Κουφού καμπάνα κι αν λαλείς

νεκρό κι αν γαργαλίζεις....

ΣΠΑΝΟΣ. Η πιο εμφανής εκδήλωση ορμονικής ανεπάρκειας είναι εκείνη που

σχετίζεται με τα δευτερεύοντα γνωρίσματα του φύλου. Είναι δηλαδή ο

αγένειος σπανός.Από τα χρόνια της έλλειψης κάθε δυνατότητας

θεραπευτικής παρέμβασης έμεινε η παροιμία

Μόνο του σπανού τα γένεια δεν γίνονται.

Σήμερα γίνονται και αυτά.

Ο κόσμος θεωρεί πως ο σπανός (όπως και διάφοροι "σημαδεμένοι" άνθρωποι)

έχει κακό χαρακτήρα. Κρητική παροιμία λέει:

Βλέπε με Θε' μου από σπανό και μαλλιαρή γυναίκα.

Γιατί και την υπερβολική τριχοφυία στις γυναίκες τη θεωρεί κι αυτή

είδος "σημειώματος".

ΣΤΡΑΒΟΣ. Με τη λέξη δηλώνονται διάφορες παθήσεις των ματιών. Στραβός

είναι και ο μύωπας και εκείνος που φορά γυαλιά οράσεως (για όποια

αιτία) και ο τυφλός, ίσως κάποτε και ο "γκαβός" (αλλοίθωρος). Οι

φράσεις

Βοήθα στραβέ τον βλεπάμενο και

Βοηθάτε στραβοί τον ανοιχτομάτη

εμπνέονται από τον επαίτη που υποκρίνεται τον τυφλό και με αυτό τον

τρόπο εξοικονομεί χρήματα. Η παροιμία

Στους στραβούς ο μονόφθαλμος βασιλεύει

λέγεται για εκείνον που προκόβει επειδή κινείται μεταξύ ατόμων με

περιορισμένες δυνατότητες. Υπάρχουν ακόμα οι παροιμίες:

Κουτσοί, στραβοί στον Άγιο Παντελεήμονα

Κουτσοί, στραβοί στην Αγιά Παρασκευή

Κουτσοί, στραβοί στου τρελού το γάμο

που τις έχουμε ήδη αναφέρει σε άλλα τμήματα αυτού του μελετήματος.

Τη φράση

Στραβώθηκα

λέμε σε διάφορες περιστάσεις, όπως όταν δεν βλέπουμε κάτι οφθαλμοφανές

ή όταν έχουμε κουράσει πολύ τα μάτια μας από διάβασμα, κέντημα κλπ. Η

φράση

Ξεστραβώσου

υποδηλώνει "άνοιξε τα μάτια σου", δες την πραγματικότητα.

ΦΑΛΑΚΡΟΣ. Λέγεται και φαρακλός και κουτρούλης. Κουτρούλης λέγεται

επίσης και εκείνος που είναι κουρεμένος σαν φαλακρός. Η φράση

Του κουτρούλη ο γάμος

απετέλεσε και τον τίτλο θεατρικού έργου του Αλέξ. Ρίζου Ραγκαβή. Το

ίδιο δηλώνει και η φράση

Του κουτρούλη το πανηγύρι,

δηλαδή ότι έγινε πολύ φασαρία - ή κατά τη σύγχρονη έκφραση "ο χαμός".

ΧΕΙΛΑΣ. Βλέπε τη φυσιογνωμική παροιμία στο λήμμα αυτ(ι)άς.

ΧΩΛΟΣ. Βλέπε στη λέξη κουτσός.

Μέρη του σώματος - Λειτουργίες του σώματος - Ειδικά χαρακτηριστικά του

σώματος - Το αίμα και τα άλλα βιολογικά υγρά

Το αίμα και τα άλλα βιολογικά υγρά

Το πιο πολύτιμο και κατά τη λαϊκή αντίληψη βιολογικό υγρό του

ανθρώπινου οργανισμού είναι το αίμα. Γι αυτό όταν θέλει κάποιος να

δηλώσει πως έδωσε ό,τι πολυτιμότερο είχε, λέει:

Τού `δωκα το αίμα της καρδιάς μου.

Για τη βελτίωση ή/και για τη δημιουργία αίματος οι άνθρωποι πιστεύουν

ότι βοηθούν το κόκκινο κρασί (ίσως λόγω του χρώματος), οι φακές, αλλά

και το κρέας - ιδιαίτερα το βοδινό:

Φάε βόιδι, βάλε αίμα

φάε ψάρι, φτύσε φλέμα.

Η απώλεια αίματος είναι γνωστό πως μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ίδια

τη ζωή - κι όχι μόνο το αίμα που χάνεται από εμφανές τραύμα. Η απώλεια

αίματος από το πεπτικό είναι γνωστή και η απειλή

Θα σε κάνω να χέσεις αίμα

σημαίνει ότι θα σου προκαλέσω πολύ μεγάλη ζημιά.

Στην Κεφαλλονιά, που οι ενδιαφέροντες κάτοικοί της δεν φημίζονται για

την πραότητά τους, η φράση

Αίμα και χολή είναι ένα

σημαίνει ότι και ο πιο πράος και μειλίχιος άνθρωπος μπορεί να

καταληφθεί από θυμό, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.

Για τον άνθρωπο που είναι κακότυχος και δυστυχισμένος, που οι ατυχίες

και τα προβλήματα τον χτυπούν απανωτά χωρίς να του δίνουν περιθώριο να

συνέλθει, λέγονται οι παροιμίες:

Τόσο `ν' πρικό το αίμα μου που σκύλος δεν το πίνει

στέκεται, το μυρίζεται κι οπίσω του τ' αφήνει.

Τόσο `ν' πρικό το αίμα μου που σκύλος δεν το πίνει

κι η μάνα που με γέννησε με σ'χάθηκε κι εκείνη.

Στη Λέσβο μια παροιμία αναφερόμενη στο αίμα δηλώνει το αναπότρεπτο του

πεπρωμένου:

Το αίμα που θα βγει, στη φλέβα δεν κάθεται.

Στη Λέσβο επίσης λένε τη φράση

Μι τ' καλάμια ρ'φα του αίμα

υπονοώντας την πιο άγρια και στυγνή εκμετάλλευση.

Όμως και η λέξη αίμα αναλόγως και των συμφραζομένων λέξεων μπορεί να

σημαίνει ένα πλήθος εννοιών. Παροιμιώδεις φράσεις που εμπεριέχουν και

τη λέξη αίμα είναι ακόμα σε ευρεία χρήση στην καθημερινή μας ζωή, αλλά

και στη λογοτεχνία μας. Μεταφέρουμε εδώ μερικές τέτοιες φράσεις μαζί με

την έννοια την οποία θέλουν να υποδηλώσουν:

1. Βράζει το αίμα του

Λέγεται για κάποιον που είναι πολύ ζωηρός, με αξιόλογη κινητικότητα και

πολυπραγμωσύνη.

2. Πάγωσε το αίμα μου

3. Μου κόπηκε το αίμα

Και οι δύο φράσεις υποδηλώνουν μεγάλο φόβο από κάποιαν αιτία.

4. Παίρνω το αίμα μου πίσω

Εκδικούμαι, ανταποδίδω ένα κακό που μου έγινε. Παραπλήσια είναι και η

ποντιακή φράση

5. Σ' σο γαίμα μ' εσέβης

μπήκες μέσα στο αίμα μου, δηλαδή μου έκανες μεγάλο κακό.

6. Τον έβαλε στα αίματα,

λέγεται όταν κάποιος δημιουργήσει στον άλλο έριδες και προστριβές. Ενώ

η φράση

7. Τον τρώει το αίμα του

λέγεται για κάποιον που από μόνος του προκαλεί κακό στον εαυτό του.

8. (Γ)αίματα κλαίω,

έλεγαν στον Πόντο (και λένε ακόμα στη διασπορά τους οι Πόντιοι) για να

εκδηλώσουν το υπερβολικό κλάμμα και την απέραντη θλίψη.

9. Το αίμα τραβάει,

λέμε όταν κάποιος έλκεται από μακρινούς ή αγνώστους συγγενείς, με τους

οποίους ως τότε δεν είχε γνωριμία ή σχέσεις.

10. Το αίμα νερό δεν γίνεται

11. Το αίμα νερό δεν γίνεται,

και αν γενεί, σκουτιά δεν πλένει.

Ενώ γνωστό λαϊκό τραγούδι, είτε μεταφέροντας άλλη παροιμία, είτε

τροποποιώντας υφιστάμενες λέει ότι

12. Το αίμα νερό δεν γίνεται,

κι αν γίνεται, δεν πίνεται.

Οι τελευταίες αυτές παροιμίες λέγονται σε περιπτώσεις ρήξεων και

καυγάδων μεταξύ αδελφών ή συγγενών που, όσο κι αν πικραθούν μεταξύ

τους, τελικά "θα τα βρουν" και θα αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους στην

πρώτη ευκαιρία.

Η παροιμιώδης φράση

13. Δεν τσιμπάει η μύγα αίμα από πάνω του

λέγεται στην περιοχή των Ιωαννίνων και υποδηλώνει τον εξαιρετικά ισχνό,

τον καχέκτη, που δεν έχει απάνω του "κρέας" ή αίμα, ούτε τόσο όσο

"τσιμπά" η μύγα.

14. Μου ήπιε το αίμα

15. Μου ρούφηξε το αίμα

16. Μου ήπιε το αίμα της καρδιάς μου,

17. Με απομυζά

Οι εννοιολογικά ταυτόσημες αυτές φράσεις υποδηλώνουν την εξοντωτική

εκμετάλλευση ενός ανθρώπου συνήθως για χρέος ή και για άλλες αιτίες. Η

παραπομπή και σε γνωστές παραστάσεις, όπως το τσίμπημα των κουνουπιών,

έχει συμβάλει στη δημιουργία και τη διατήρηση σε χρήση ως τις μέρες μας

των πιο πάνω φράσεων.

ΔΑΚΡΥΑ. Παροιμίες σχετιζόμενες με τα δάκρυα παραθέτουμε μαζί με εκείνες

που αναφέρονται στα μάτια στο τμήμα "Μέρη του σώματος".

ΙΔΡΩΤΑΣ. Η έκκριση του ιδρώτα ως αποτέλεσμα εργασιακής κόπωσης έχει

αντικαταστήσει τη λέξη εργασία με τη λέξη ιδρώτας στις παροιμιώδεις

φράσεις.

Με τον ιδρώμα μου

Με τον ιδρώτα του προσώπου μου

λένε κι εννοούν με τη δουλειά και τον κόπο μου. Η επίδραση ψυχολογικών

παραγόντων στην εκκριση του ιδρώτα δηλώνεται κι αυτή σε άλλες

παροιμίες:

Τον έκοψε κρύος ιδρώτας

Τον έλουσε κρύος ιδρώτας

λένε εννοώντας έντονη ταραχή και δυνατό φόβο.

Στο επίπεδο της ηθικής η φράση

Ιδρώτα θέλει η αρετή

δηλώνει πρωταρχικά την ανάγκη έντιμης βιοποριστικής εργασίας, αλλά κατ'

επέκταση δηλώνει τις δυσκολίες του να είσαι και να παραμένεις ενάρετος.

ΧΟΛΗ. Το υγρό της χοληδόχου κύστης είναι καλά γνωστό από την ύπαρξή του

στα ζώα. Είναι γνωστό ακόμα από την παράδοση της αρχαίας ιατρικής και

της θεωρίας της χυμοπαθολογίας. Από τα Πάθη του Χριστού έχει μείνει η

φράση

Με πότισε χολή

Με πότισε χολή και όξος

που λέγεται για άτομα που μας στενοχωρούν και κυρίως για αχάριστους

ανθρώπους.

Η φράση

Μου έσπασες τη χολή

Με σπαζοχόλιασες

σημαίνει έντονο και ξαφνικό τρόμαγμα. Στο περί αίματος τμήμα

σχολιάζουμε και την παροιμία

Αίμα και χολή είναι ένα.

______________________________________________________________________

 Joke of the Day ... Ελληνική Λίστα Ανεκδότων
 Πληροφορίες --> https://anekdota.duckdns.org/jokes_list.html
______________________________________________________________________

• Επόμενο μήνυμα: Kostas Kyriacopoulos: "Disorder in court"
• Προηγούμενο μήνυμα: Γόρτυς: "Re: Αποριών συνέχεια . . ."
• Μηνύματα ταξινομημένα ανά: [ ημερομηνία ] [ thread ] [ θέμα ] [ συγγραφέα ] [ Επισυναπτόμενο ]
• Mail ενέργειες: [ Απάντησε σε αυτό το μήνυμα ] [ Στείλε ενα καινούριο μήνυμα ]